Totstandkoming van een fotoproject

Dingen, ondingen en knipogen 

Francis Ponge (Fransman) schreef in 1942 het boek  Le parti pris des choses. In vertaling heet dat Namens de dingen. Het bevat teksten over gewone dingen zoals regen, de strandkei, water, een slak. Ponge zoekt naar - en beschrijft de essentie der dingen. Echter, ik ben al blij als ik één kenmerk van 'n ding kan visualiseren.

Albert Renger – Patzsch, een Duitse fotograaf maakte in 1928 een boek, met daarin honderd foto’s, waar hij de titel Die Dinge aan gaf. Dat fotoboek werd een bestseller. 

Ik begon aan een nieuw fotoproject met als werktitel: dingen.
Door te fotograferen kwam ik er achter dat dingen soms ondingen waren en veranderde de projectnaam in: dingen, ondingen. Toch miste ik nog iets. Ik zocht behalve duidelijkheid ook vrijheid. Die vond ik in knipogen. Het werd dus Dingen, Ondingen en Knipogen (DOK). Het idee voor drie woorden in de titel, waarvan er een sterk afwijkt, is ingegeven door een tentoonstelling van Paul Kooiker: Naakt dier sigaar.

De eerste foto uit het boek laat behalve een ding ook een kenmerk van water zien: water valt.
Het volgende citaat van Francis Ponge gaat er aan vooraf.
"Je zou haast kunnen zeggen dat het water gek is, vanwege zijn hysterische behoefte om alleen maar te gehoorzamen aan zijn zwaarte..."

Dingen zijn overal.

Ik fotografeerde lopend, vanaf de stoep. Het gaat er om dat je dingen waar je normaal geen aandacht voor hebt, ziet. Dat vereist een vorm van alertheid die je doorgaans niet opbrengt voor de dagelijkse omgeving.

 

Zo ben ik heel vaak langs een huis gelopen of gefietst zonder dat de hoog aan de voorgevel bevestigde witte, lege, lichtbak mij opviel. Tot, toen ik luisterde naar een stemmetje in mijn hoofd, dat zei: ‘wat een geinig ding’.  
Soms hoorde ik:' wat een mooi ding, een rot ding; of wat is dat voor ding'? Door goed naar die stille stem te luisteren is fotograferen eenvoudiger geworden.
Aldus werken is een vorm van sensitieve improvisatie, een werkwijze beschreven door  de Duitse dadaïstische kunstenaar Hans Richter.

Met camera en statief heb ik systematisch de straten van Den Haag doorgelopen. Ongeveer een derde van de foto’s is op minder dan acht minuten lopen gemaakt. 
Ik wilde het boven genoemde aantal van honderd per se te halen. Ik liep verder en verder. Het bereik werd groter en groter, tot in het buitenland. Het werden er meer dan honderd, ik kon kiezen.

 

Stilleven

Dingen zijn dood. Een foto van een ding is een stilleven. Dat woord letterlijk nemen, betekent dat een stilleven nog steeds leeft.

 
De foto van een blauwe reiger liet ik aan mijn kleindochter zien, ze zat op de basisschool, in groep zeven. 
Ze kijkt; ze kijkt nog eens. En zegt:
’oh’. 
Pauzeert even. En zegt dan:
‘ah’.
oh = Verwondering over de schoonheid van de (nog vliegende?) vogel.
ah = Treurnis over diezelfde vogel, maar dan dood en drijvend.
In die volgorde. Het leven komt voor de dood. 

 

Manier van kijken

Fotograferen verandert je manier van kijken. 
Die dag had ik weer een foto gemaakt die ongetwijfeld bij de nog te selecteren honderd komt. Een foto van een engel, blazend op een hoorn, boven op een kerktoren, bij een sfeervolle blauwige verlichting.
Ik dacht na over een titel en associeerde op woorden als, blauwe engel, gevallen engel(en).
Dat laatste maakte mij duidelijk dat ik nóg een foto moest maken, namelijk van een ster. Die ster stond in een scheef gewaaide halve maan op de koepel van een moskee. Ik had die scheve ster al heel vaak gezien maar niet gefotografeerd. 
Door via associatie (op een titel), anders, fotografisch te kijken, kon ik er pas een foto van maken.

Foto met als titel: vallende ster.

Nieten

Met de naam (DOK) voor het project lijkt het eenvoudig gemaakte digitale foto’s in passende mappen te stoppen. Drie mappen, en antwoord op de vraag: Is een foto een ding, een onding, of een knipoog?
Ding of onding is een kwestie van een persoonlijk oordeel. Personen verschillen, oordelen verschillen.
Soms staan er verschillende objecten op één foto, welk geeft dan de doorslag als het ene een ding en het andere een onding is? Ordenen van digitale foto's in drie soorten viel tegen.

Ik maak een foto van een constructie van stalen balken die op palen staat, en boven water uitsteekt. De foto heeft te weinig zeggingskracht. De achtergrond zou minder opvallend moeten zijn door bijvoorbeeld bij mistig weer te fotograferen. In mijn aantekeningen schrijf ik: mist verstilt. 
Een tijd later ga ik terug; de stilte is er hoorbaar. Ik maak weer een foto.
Uiteindelijk verdwijnt ook die in de map van nieten.
Ze bracht mij een nieuw idee.

Fotografeer het onzichtbare, fotografeer stilte, het onhoorbare.

Kill your darlings

Bij de start van een nieuw project spelen sommige foto’s een doorslaggevende rol bij het vormen van het idee dat als basis dient.
Sommige foto’s hebben weliswaar die rol, maar overtuigen niet wanneer het puur om fotografische kwaliteit gaat. Ze blijven geselecteerd, tot op het moment dat je werkelijk knopen durft door te hakken.
De term kill your darlings komt uit de literatuur. Pas hem toe op fotografie en verbeter zo de kwaliteit.
De getoonde blauwe kamer was een darling to kill. De foto is als knipoog bedoeld. 
Een knipoog naar eerder gebruik van een toilet door de Franse kunstenaar Duchamps.

 
Alfred Stieglitz maakte er 1917 een foto van. De bekende Amerikaanse fotograaf Weston fotografeerde zijn toilet in 1925.
De foto van de blauwe kamer is als knipoog bedoeld maar staat niet in het boek.

Google Streetview

Hieronder volgt een schermafdruk gemaakt van Google Streetview (links) en een 'vergelijkbare' opname met als titel Gevelstenen. Let op het kleine rechthoekige, lichtere detail in de gevel op de linker foto voor een goede vergelijking met de foto rechts.

 Dezelfde foto's maken als in Streetview (een robot), daar is geen eer aan te behalen. Niet doen.
Streetview is ook handig om te beoordelen wáár foto's gemaakt kunnen worden. Immers men kan een straat al virtueel doorgaan en eventueel inzoomen op een detail voor men een stap in de echte wereld zet.

Dingen en knipogen: laatste foto.

Kan van elk object een ding-foto gemaakt kan worden? Kan bijvoorbeeld een kunstobject tot ding gefotografeerd worden? En hoe zit dat met mensen?
Fotografische middelen als camerastandpunt, licht(omstandigheden), uitsnede, helpen daarbij. Ik heb dat toegepast op meerdere objecten en er een ding-foto van gemaakt.
Met één object bleek dat erg lastig, namelijk met een molen. Zolang wieken (deels) zichtbaar blijven op een foto wordt het nooit een ding; het blijft een molen. Ik heb daarom een foto van een molen met de titel ‘knipoog’ als laatste in het boek opgenomen.
Het is verder aan de beschouwer te beoordelen of een foto behoort tot de categorie ding, onding, of knipoog.

Engels en Nederlands.

Vanaf het begin was mijn idee dat dit fotoboek weinig tekst moest bevatten. Geen inleiding, geen voorwoord, wel een nawoord. Alle foto's kregen een titel.
Gekozen is voor twee talen: Nederlands en Engels.
Vertalen is een vak. Joyce Wierda heeft met een fijn gevoel voor Engelse taal en met speelse vrijheid die taak uitgevoerd. Zo kregen foto's kregen als titel: bunny - wipstaart.

Kiezen voor twee talen heeft uiteraard direkt gevolgen voor de vormgeving van het boek.

 Ritme en vormgeving.

Bij het bepalen van de volgorde van de 100 foto's heeft de eerder genoemde Richter mij inzicht gegeven. Hij onderzocht de betekenis van ritme voor visuele kunst en schreef er over.
Ik neem hier een kort citaat van hem op dat ook in mijn procesverslag staat. 
Overigens had Jordi Ringeling (vormgever) dat hele verslag graag in het boek opgenomen.

"The rhythm of a work is equal to the idea of the whole. Rhythm is the thing that informs ideas, that which runs through the whole: sense=principle, from which each individual work first gets its meaning. Rhythm is not definite regular succession in time or space, but the unity binding al parts into a whole."

Voor de volgorde van de foto's in het boek 'Dingen' is één  woord essentieel: nabijheid.
In het gesprek met Jordy kwamen verder kenmerken van dingen aan de orde. De vraag was, kunnen die kemerken (deels) in de vormgeving terugkomen?
Bijvoorbeeld dat een ding naamloos is, niet af is, niet perfect is, weerbarstig is, en zich niet zomaar prijsgeeft.

De rug van het boek is genaaid. Het plat drukken van gebolde pagina's waarbij een foto over twee bladzijden staat, veroorzaakt geen schade aan de band vanwege die versterkte rug: pagina's platdrukken mag.

Het zwarte gat: een ruzie

Het zwarte gat is de titel van een foto uit het boek.
Ik bedacht en maakte dat gat in een van binnen en van buiten met zwart fluweel bekleed kistje, als variant op een oefening om wit op wit te fotograferen: een witte vijzel op een witte ondergrond van papier. Dat was de klassieke oefening toen ik eind jaren zestig op de fotoschool te Den Haag zat.

Nu is er ruzie over wie het zwartste zwart heeft / kan maken. Anish Kapoor maakte voor De Pont, museum te Tilburg een kunstwerk 'zwart gat' (1992).
Wie van een supoost toestemming heeft het zwarte gat te zien komt in een kleine lege, weinig verlichte ruimte, met op de vloer een zwarte cirkel. Dat is het gat, echter elk idee van diepte ontbreek, alsof op de vloer een cirkel is geschilderd. En dat terwijl je weet dat er een gat is. Een mysterie.

Wie heeft het zwartste zwart? 
Kapoor is een van de ruziemakende partijen. Hij gebruikt verf Vantablack en heeft een concurrent die verf met naam Black 3.0 maakt. 
Uit metingen is gebleken dat een zwarte lis (bloem) 1/10.000 ste deel van het opvalende licht reflecteert.
Mijn zwart gat op de foto is gemaakt met fluweel en heeft het voordeel dat van het difuus reflecterende (1%) invallende licht maar een klein deel weer door het gat naar buiten komt en dus oogt het gat zwarter dan zwart fluweel.
Voor meer informatie over het zwarte gat zie: https://nos.nl/l/2271181

 

• DOK resulteerde in een boek met 100 foto's. Zie ook: Haagse kunstenaar.
• Design Jordy Ringeling zie: design.
• Vertaling Joyce Wierda zie: Joyce als client.
• Overzicht van publicaties: WorldCat
• World Fine Art Professionals: Key-Pieces
• Artist in the world

e-mail: Loek Raemakers 

Zie ook:  Verte nieuw project