Met Paul Schaublin op zoek naar de ziel van het tankstation
Met Paul Schaublin op zoek naar de ziel van het tankstation
Tankstation Abcoude in de nacht, daarmee begon het. Onder een plat scherm zien we twee motorrijders en de benzinepomp. Een stippellijntje van licht verbindt een pomp links en een gebouwtje rechts. Verder is het pikzwart. (Zie foto 2).
De foto is gemaakt door Jaap Bijsterbosch. Het is de eerste foto die Paul Schaublin aanwijst als ik met hem een ronde maak door de tentoonstelling ‘Op zoek naar de Ziel van Tankstations’. Hij stelde hem samen met Sebastian Rypson. “Hier begon het mee, mijn verzameling. Een fantastische foto. Het hing in 2000 in de galerie. Het is mooi van sfeer.”
Idee gerealiseerd
De galerie, de WM Gallery, had hij hetzelfde jaar met zijn vrouw Wanda Michalak opgericht. Er hingen zeven nachtfoto’s van Jaap Bijsterbosch. Hij kocht de tankstation foto van Bijsterbosch en vertelde hem over zijn ansichtkaarten verzameling van tankstations. ‘Daar moet je een tentoonstelling over maken’, zei Bijsterbosch. Het zou nog even duren, maar nu is hij er, de tankstation expo, met van Bijsterbosch nog een paar zwart-wit foto’s met daarop de tankstations van Doesburg, Stompetoren en een Iers station.
Bouw en verbouw pompstations
Paul Schaublin was niet voor niets zo geïnteresseerd in Jaaps foto’s. Hij werkte jaren, eerst als ingenieur en later als manager, als supervisor tankstations voor Mobil Oil bv (later ExxonMobil). “Ik was in Zwitserland als ingenieur afgestudeerd en kreeg in de jaren zeventig een baan bij de afdeling Engineering van Mobil in Amsterdam. Het ging over de bouw en verbouw pompstations.”
Het was een kleine afdeling van vier / vijf man. Mobil had nieuwe voorschriften hoe de stations, de benzinepompen en het logo eruit moesten zien. Daarvoor had het bedrijf een Amerikaanse ontwerper in de arm genomen, Eliot Noyes, die onder andere aan de vormgeving van de IBM elektrische schrijfmachine en het IBM Aerospace Research Center gewerkt had. Hij ontwierp een nieuwe standaard voor alle tankstations en benzinepompen van Mobil. Het meest opvallend was de ronde luifel boven de pompen.
De hele cyclus en alle aspecten
Van november 1979 tot 1994 was Schaublin verantwoordelijk voor de bouw, verbouw en het onderhoud van de stations in Nederland. Aanvankelijk was hij kritisch, ‘werken voor een oliemaatschappij, moet dat nou?’, maar dat trok al snel bij. Hij kreeg er plezier in. Hij reisde veel, kriskras door het land. In 1985-’86 kreeg hij België en daarna heel Nederland en België bij elkaar, vanaf 1990 als manager. “Het was leuk bij de hele cyclus en alle aspecten betrokken te zijn. Een pompstation heeft een kort leven, vijf tot negen jaar. Dan gaat er verbouwd worden, wat vaak gepaard gaat aan een imagoverandering. De winkel wordt groter en de niet rendabele stations vervallen.”
Een ansichtkaart
In die eerste periode stuurde een vriend hem een ansichtkaart. Hij laat het zien. Een rode deur rechts en links het Esso-logo. Esso met een gebogen E in rood op een witte achtergrond en een blauwe ovalen baan eromheen. “Toen ben ik gaan verzamelen. Niet heel actief, maar geregeld kwam ik een mooie kaart tegen. Anderen gingen me kaarten sturen. Op zeker moment had ik vijftig/ zestig kaarten. Een vriendin ging echt voor me zoeken.” In een album zie ik een oude kaart, zwart-wit van het pompstation Almelo.
Ondertussen was hij internationaal gegaan bij Mobil. Verantwoordelijk voor real estate en de kantoorgebouwen van Mobil Oil was hij in Afrika en de Pacific, onder meer in Papua Nieuw-Guinea. Hij leerde Wanda Michalak kennen. “Zij was fotografe en ik was geïnteresseerd in fotografie. Het was een echte aanvulling, niet alleen qua fotografie. In 2000 zijn we de galerie begonnen.”
Leeuwarderweg
We lopen verder door de expositie. Een foto van Jorgen Polman die in De Melkweg hing van een saloon-achtig tankgebouw en rechtsvoor twee kinderen in een speelgoedwagen. Een Gulfstation, een foto van Jacques Meijer, met links een café aan de weg van Antwerpen naar Gent uit 1962 in zwart-wit. “Hele mooie sfeer. In het café zaten dames ‘bij te verdienen’, wist Jacques te vertellen.” Een sober tankstation in Moskou in 1990. “Die heb ik gemaakt. Het was vlakbij het Kremlin. Ik zag het station in de verte. Het was een kleine foto, het negatief was is kwijt. Vriend fotograaf Pete Purnell maakte een foto van de foto en Dutch den Hollander scherpte ‘m aan.”
Foto’s van Harrie Blommesteijn en Birgitt Busz. “Twee stations aan de Leeuwarderweg in Amsterdam-Noord die ikzelf heb gebouwd. De nieuwe metro is er gekomen, maar de luifels en de gebouwen staan er nog en bieden plaats voor feesten, activiteiten en evenementen.” De Messerschmitt tweeling – twee autootjes op drie wielen - van Araun Gordijn. “Een foto van een schilderij”. Een benzinestation in de Australische Outback van Tomek Sikora met een zelf gemaakt, enigszins verweerde lijst, die eerder op een aan Sikora gewijde expositie in de galerie hing.
Marbella 1932
We lopen verder. Designontwerpen van Mobil-stations eind jaren zestig, begin jaren zeventig en eind jaren zeventig. Acht foto’s van Paul zelf onderweg in verschillende landen, een ervan de opening van een station in België met de plaatselijke politie blij poserend. Een oude pomp uit Pauls Zwitserse geboortestad Vevey, een benzinepomp in de nabijgelegen stad Martigny van de hand van Valentin Brindesi. Twee foto’s van Marek Stawski met oude benzinestations in Congo.
Marek Stawski – de man van schrijfster Lieve Joris – zorgde voor een mooi schilderij van de fameuze Congolese schilder Chéri Chérin met het voorbijgaande verkeer van Kinshasa en links beneden het Mobil embleem. We zien een foto uit Marbella uit 1932 bij een tankstation met Pauls vader, zijn T-Ford 22 en enige vrienden en daarnaast een ezelwagen. “Het was voordat hij mijn moeder ontmoette in Gibraltar. Pete Purnell heeft de foto uitvergroot. “ En een foto van kleine Paul, vier jaar oud, met hoedje. “In 1954 bij het tankstation, het was mijn eerste vakantie met familie in Ponte Tresa, Ticino.”
Pomp Aleppo met drie bedienden
Daarnaast Tankstation New Energy (Amsterdam NDSM, 2006) van Jeroen Bisscheroux en Michiel Voet, een ‘selfservice unit’. Er kan pure koolzaadolie getankt worden en er zijn drie oplaadpunten voor elektrisch vervoer. “Met ruimte om te mediteren. De unit staat nu in Lelystad.” Een foto uit 1972 van Elandsgracht 84, tegenover de galerie: garage Kooperberg. “Het voormalige bioscooptheater Edison aan de Elandsgracht 84 werd in 1962 vervangen door garage Kooperberg en later, in 1980, door de firma Edison Tapijt. Het gebouw werd gesloopt in 2013. Hotel Melrose staat nu op deze plek. Er staan twee elektrische laadpalen. De Johan Cruijff winkel links ernaast, is er nog steeds. Je ziet het straatleven.”
Een prachtige foto uit 1975 van Dutch den Hollander van een pomp in Aleppo (Syrië) met drie bedienden, een van zijn buitenkant gestripte pomp van Chris Olszewski in Queensland. “Hij zag die pomp in een totaal afgelegen plaats in de ‘Outback’ op drie uur rijden van Brisbane. Er ging van alles mis. Na het maken van de foto bleek dat de auto op slot stond met de sleutels erin. Gelukkig kon hij de wegenwacht bereiken maar het duurde drie uur voordat die kwam” Een ten slotte in de etalage een benzinestation in de nacht in South Bend, Indiana (USA) van Matt Dunlap. “Die is op dag een verkocht.”
Het sociale en andere aspecten
Paul Schaublin: “Ik heb geprobeerd een tentoonstelling te maken met gewone pompstations, die karakter hadden. Tijdens de voorbereiding ging ik er over nadenken. Wat is een pompstation? Veel dingen heb ik op een rijtje gezet, van sommige was ik me niet zo bewust. Het sociale aspect van een pompstation wordt echt onderschat. Mensen communiceren, glimlachen. Veel mensen stoppen er voor koffie. Soms is het een ontmoetingspunt. Het economische aspect: eerst was het alleen een pomp, toen kwam er een kleine shop, vervolgens een soort supermarkt. Het historische aspect: beelden van oude verlaten pompstations. In science-fiction films zie je, nadat de bom de wereld heeft vernietigd, alles in puin, het enige wat overeind staat zijn pompstations.”
Voortdurende verandering
Over een halve generatie is dat beeld misschien wel helemaal weg, mede dankzij de opkomst van de elektrische auto. Paul, tot slot: “Daar moeten we niet met nostalgische blik naar kijken. Het verandert voortdurend. De pomp op de stoep is weg, oude stations zijn gesloopt, ook door milieuwetten. Soms wordt er iets creatiefs mee gedaan. Een pompstation in het zuiden des lands werd getransformeerd tot kleine bibliotheek en een andere tot wasserette. ‘Op zoek naar de Ziel van Tankstations’ is ten slotte ook een beeld van mijn leven in ansichtkaarten, schilderijen en foto’s.”
Afbeeldingen
1) Chris Olszewski, 2) Jaap Bijsterbosch, Abcoude, 2000, 3) (C) Paul Schäublin, 4) Jacques Meijer, 1962, tussen Antwerpen en Gent, 5) (C) Dutch Den Hollander, 6) (C) Paul Schäublin, 7) (C) Paul Schäublin, 8) Tomek Sikora Australia-Outback 17 w, 9) Marbella (Sp), 1932, Pauls vader met vrienden en zijn Fort T model 1922, 10) Paul by Wanda, Australia NT, 1994, 11) (C) Harrie Blommesteijn, 12) Valentin Brindesi, Pompe à essence, Martigny, 2021, 13) Chris Olszewski, 14) (C) Chéri Cherin
https://gallerywm.com/WP/
https://www.instagram.com/wmgallery/
https://www.facebook.com/paul.schaublin
