Leo en Tineke herbeleven oorlogsjaren op toneel

Op 10 april 2015 is de honderdste geboortedag van Leo Vroman. Hoewel de dichter annex wetenschapper in 2014 overleed, wordt zijn geboortedag groots gevierd in zijn geboortestad Gouda. Mirjam van Hengel, zijn redactrice bij Uitgeverij Querido, bracht in 2014 het boek Hoe mooi alles uit. Een boek waarin de liefdesbrieven van Leo en zijn vrouw Tineke zijn opgenomen. Deze schreven zij naar elkaar tijdens de Tweede Wereldoorlog: Leo vluchtte via Engeland naar Nederlands-Indië en werd daar krijgsgevangen genomen. Tineke bleef achter in Nederland. Regisseur Léon van der Sanden is momenteel bezig met het bewerken van de tekst tot een toneelstuk. Van der Sanden bewerkte al eerder Nederlandse literaire klassiekers. In 1997 bewerkte hij De Avonden van Gerard Reve voor het eerst tot een toneelstuk. Vele (internationale) titels volgden.

Van der Sanden bewerkte na De Avonden onder andere Alfred Döblin’s Berlin Alexanderplatz, Louis Couperus’ Eline Vere, Herman Brusselmans’ Mank, Jeroen Brouwers’ Datumloze Dagen en Tim Krabbe’s Het Gouden Ei. Deze bewerkingen regisseerde hij ook zelf. Voor anderen bewerkte hij onder meer dit seizoen Madame Bovary naar Gustave Flaubert en enkele jaren geleden De Aanslag naar Harry Mulisch en Haar Naam was Sarah naar Tatiana de Rosnay. Reden genoeg voor If then is now om hem een aantal vragen voor te leggen.

Worsteling
De meeste romans die Van der Sanden heeft bewerkt, gaan over een enkele hoofdpersoon die worstelt met het leven. ‘Als ik naar de lijst met werken kijk die ik heb bewerkt, dan is dat een constante factor. Toch blijft het lastig om mijn keuzes aan constanten toe te schrijven’, vertelt Van der Sanden. In zijn bewerkingen probeert hij altijd recht te doen aan het poëtische en literaire taalgebruik van de dichter of auteur. ‘Ik tracht ‘in het hoofd’ te kruipen van de hoofdpersoon. Dat doe ik door diens gedachten op de wereld om hem heen, uit te laten spreken.’

Fascinatie
De liefde voor het bewerken is ontstaan door de spanning en de fascinatie die met het proces gepaard gaat. Zo legt Van der Sanden uit: ‘Naast bewerken heb ik ook enkele – meer oorspronkelijke – toneelstukken geschreven. Maar ik vind het juist ongelofelijk spannend om met het gedachtegoed van een literair auteur te worstelen. Te onderzoeken hoe ik – vanuit mijn eigen fascinaties - een theatrale draai kan geven aan een boek die evengoed recht doet aan de wereld en de taal van de auteur.’ Van der Sanden voegt vrijwel altijd een diepere laag toe aan zijn bewerkingen. ‘Bij een realistisch toneelstuk hoor je alleen een dialoog tussen de personages. In mijn bewerkingen voeg ik daar een extra laag aan toe, door het uitspreken van gedachten, gevoelens, de dromen van een personage of het gebruik van een tussentekst. Een verteller is dan ook niet aanwezig in mijn bewerkingen.’ Toch vindt Van der Sanden niet dat je van een roman moet houden om deze succesvol te kunnen bewerken.’Positieve irritatie kan ook een goede inspiratiebron zijn. In zo’n geval haal ik de scherpe kantjes van een boek meer naar voren. Dan wordt het accent gelegd op het dramatische van de wereld van de auteur.’

Link
Twee jaar geleden ontstond bij Van der Sanden het idee om iets te doen met de 100ste geboortedag van Leo Vroman op 10 april 2015. Volgens Van der Sanden zelf is het bijzaak, maar er zijn meerdere links tussen hem en de overleden dichter en wetenschapper Vroman. Hij vertelt: ‘Ik kom zelf ook uit Gouda. Mijn geboortehuis ligt op een steenworp afstand van dat van Leo. Hoewel ik als jong kind verhuisde naar Rijswijk, kwam ik nog regelmatig op bezoek in Gouda, bij mijn ooms en tantes. In Utrecht had ik een studentenkamer in dezelfde straat als waar Leo er ook een bezat.’ De echtgenote van Van der Sanden draagt dezelfde naam als die van Leo; Tineke. De belangrijkste reden voor Van der Sanden om ‘iets’ te willen doen, was echter Vroman’s schrijverschap. ‘Tijdens mijn studie Nederlands ben ik in aanraking gekomen met zijn aangrijpende poëzie en proza. Ik ben een groot bewonderaar. Toen de mijlpaal dichterbij kwam, heb ik contact gezocht met de Schouwburg in Gouda en via hen kwam ik bij de Chcoladefabriek terecht.’

Van der Sanden benaderde acteur Kees Hulst, die hem uiterst geschikt leek voor de rol van Leo Vroman. Een verhaal had hij destijds nog niet. Wel een idee. ‘Ik wilde mij vooral richten op de periode rond de oorlog, die voor Leo’s leven en liefde doorslaggevend was. Vervolgens kwam het prachtige boek Hoe mooi alles uit van Mirjam van Hengel, dat precies die periode beschreef als een spannend en klassiek drama. Ik besloot dat ik dit boek als uitgangsplan wilde nemen’, vat Van der Sanden het proces kort samen. Zijn plannen werden te groot voor de Chocoladefabriek. Hij kwam terecht bij Pim Wallis de Vries, die Esther Scheldwacht voorstelde in de rol van Tineke. ‘Drie dagen later zaten we rond de tafel. Iedereen was enthousiast en wilde mee werken. We besloten het plan te gaan uitvoeren.’

Tekstacteur
De keuze voor Kees Hulst en Esther Scheldwacht in de titelrol is gebaseerd op hun acteerprestaties. ‘Het gaat bij de keuze voor acteurs niet zozeer om uiterlijke gelijkenissen. Bovendien kennen we Leo en Tineke té goed. Natuurlijk hebben Kees en Esther wel iets van hen weg, maar zij zijn gekozen vanwege hun prestaties op het toneel. Kees is een briljant tekstacteur; hij kan lichtvoetigheid en taalgevoeligheid combineren met diepgang. Esther is een geweldige actrice; zij kan zeer kwetsbaar en ontroerend zijn op het toneel en heeft ook die taalgevoeligheid’, aldus Van der Sanden. Volgens hem wordt Hoe mooi alles een zware voorstelling. ‘Maar beiden zijn ongelofelijk gemotiveerd om deze grote rollen te gaan spelen.’

Ontroerend
Wat Van der Sanden het meest aanspreekt aan Hoe mooi alles, is het liefdesverhaal. ‘Het is een mooi, ontroerend en aangrijpend verhaal, dat door de taal en gedichten van Leo uitstijgt boven het gebruikelijke,’ aldus Van der Sanden. Hoe mooi alles gaat over twee geliefden die zeven jaar van elkaar gescheiden moeten leven en daarna – voor eeuwig – weer bij elkaar komen. ‘Het contrast is erg mooi en dramatisch: Tineke voelde een diepe liefde voor Leo, maar had daarnaast meer erotische gevoelens voor de dichter Max de Jong. Dit is een universeel thema van alle tijden, dat door de achtergrond van de meest dramatische periode uit onze geschiedenis dramatische dimensies krijgt. En waarin steeds kleine actuele momenten opflitsen die in onze tijd zo belangrijk zijn: de oorlog, het geweld, de vluchtelingen.’

Herbeleven
In het stuk blikken Leo en Tineke terug op zijn leven. Leo is stervende. Met Tineke haalt hij herinneringen op en ze herbeleven de periode van de oorlog. Van der Sanden licht een tipje van de sluier op. ‘Dat ‘herbeleven’ gebeurt in de vorm van flashbacks. Het gaat hierbij om toneelscènes met echte dialogen, zoals ze in het verleden zouden kunnen zijn gebeurd. Kampbelevingen van Leo en de belevenissen van Tineke tijdens de oorlog worden als flashback nagespeeld.’ Tussendoor worden er dichtregels aangehaald. Daarnaast wordt er muziek en film in het stuk verwerkt.

Doordat de acteurs in deze periode andere verplichtingen hebben, staat het stuk pas vanaf volgend theaterseizoen (september 2015) op de planken. Kees Hulst speelt op dit moment met Andre van Duin in De Sunshine Boys, en Esther Scheldwacht in Genesis bij Het Nationale Toneel.

 

Circa:
Nee

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0