De zoektochten van Wieneke de Leeuw
De zoektochten van Wieneke de Leeuw
In de recente tentoonstelling bij Sandvoort Gallery in Den Haag zag ik bijzondere foto's van een aantal fotografen. Onder andere intrigerende bloemenfoto's in blauw en bruin. Het waren stillevens.
Het leek wel op de cyanotypes die ik eerder gezien had. Maar dat was het niet, hoor ik als ik bij de maker ervan, Wieneke de Leeuw, in Woudenberg op bezoek ben. Het zijn chemigrammen, een door de Leeuw ontwikkeld uniek procedé van afdrukken van foto’s.
De sfeer van oude herbaria
“Er zitten elementen in van ‘Cyano-type’ en ‘Lumen’, maar ik heb het verder uitgedacht”, zegt Wieneke de Leeuw. Het is een proces van uren. Het begint met het verzamelen van de bloemen in het veld. Dan worden ze behandeld, een aantal blaadjes er af, stukken steel aansnijden. Dan op een bepaalde manier neergelegd op analoog fotopapier. Dan kan het tussen twee zware glasplaten – kort – in de zon, dan weer in de schaduw. Tussendoor worden er regelmatig vloeistoffen toegevoegd, die weer kunnen opdampen. Het resultaat is betoverend.
De structuren in de foto’s verwijzen naar vlekken op de pagina’s van oude herbaria. Er ontstaat zo een warme authentieke sfeer. Wieneke de Leeuw heeft veel met planten en natuur. “Ik was altijd met bloemen bezig. Als vijfjarige liep ik in het bos, in Twente, met de hond erbij. Ik heb vroeger veel herbaria gemaakt. In de coronatijd was er ruimte om verder te gaan met mijn plantprojecten.”
De speurtocht naar de kievitsbloem
Haar grootste project is wel de speurtocht naar de Wilde Kievitsbloem, een bolgewas uit de leliefamilie. Het heeft paars geblokte bloembladen. Ze ging op de fiets naar de gebieden waar de bloem in Nederland bloeit, de IJsseldelta bij Zwolle en inventariseerde wat er allemaal in de omgeving van de bloem groeit. Ze interviewde en portretteerde boswachters, natuurbeheerders en anderen.
Hoe is deze bloem eigenlijk in Nederland terecht gekomen, vroeg ze zich af. Ze dook in de geschiedenis en kwam er achter dat de bloem mogelijk uit Afghanistan via Constantinopel en Wenen naar hier is gekomen.
Plantkundigen
Ze sprak wetenschappers die zich met bloemstillevens uit de 17e eeuw bezighielden. De oud Hortularis van de Leidse Hortus Botanicus liet haar op een oude tekening zien dat er al in 1594 kievitsbloemen in een bloemenbedje voorkwamen. "Ik ben zelf in Leiden geboren, dat maakte de cirkel mooi rond.”
“In tellingen tussen 1600 – 1900 in Nederland komt de Wilde kievitsbloem evenwel niet voor. Maar de bloem was er wel in de Leidse Hortus.”
Plotsdoof
Uiteindelijk studeerde Wieneke – na een driejarige studie op de Fotovakschool in Rotterdam – af op bloemstillevens in chemigrammen. Deze hele ontwikkeling, van de speurtocht naar de kievitsbloem tot en met het afstuderen op de Fotovakschool, zou niet hebben plaatsgevonden als Wieneke in 2017 niet een uitzonderlijk voorval onderging. Ze werd dubbelzijdig ‘plotsdoof’.
Dat had een enorme impact. “Mijn werk als beeldend therapeut kon ik niet meer doen.” Dat ik toch met haar kan praten komt omdat ze zware gehoorapparaten heeft. Het helpt ook dat ik een lage stem heb. “Ik moest een nieuwe weg in. Wat ga ik doen? Ik besloot een basiscursus fotografie te gaan doen, in Hilversum, vervolgd door Photographic Design in Rotterdam. Ik had natuurlijk communicatieproblemen. Via het UWV kreeg ik daarom een ‘schrijftolk’. Dankzij die tolken heb ik de opleiding kunnen doen.”
Zoektochten in de persoonlijke sfeer
Ze heeft niet alleen een zoektocht naar de kievitsbloem ondernomen, maar ook andere zoektochten in de persoonlijke sfeer. Zo vertelde haar moeder – met wie ze een goed band had – vlak voor haar overlijden veel over de oorlog. Dat deed ze aan de hand van foto’s die in de kast lagen. Wieneke heeft er een nieuw fotoverhaal van gemaakt. Al die verhalen gaan over intimiteit en bewustwordingsprocessen. Intimiteit is haar thema, zegt ze. Die is er ook in haar fotoserie ‘Shan Shui’. Vlak voor Corona was ze in China en ervaarde daar de dichte mist in de bergen, die maanden kan blijven hangen. “Mist geeft mij een ander gevoel, het legt een deken over het landschap en dempt het gehoor." Ze wilde deze gevoelens vertalen en heeft dit gedaan door de Chinese schilderkunst (Shan Shui) naar Nederlandse landschappen te vertalen. Hiervoor maakte ze foto’s in de mist in de Soestduinen, met de karakteristieke platte vliegden.
Ambachtelijkheid
Ambachtelijkheid is belangrijk voor haar. “Met materialen werken is voor mij meer ontspannen als achter de computer. Een fototoestel blijft toch een apparaat waar je trucjes mee doet.” Ze laat ‘Herbarium II’ zien, een project gemaakt voor het Textielfestival in de Hortus Botanicus te Leiden. Aanleiding waren de stekjes op plankjes in kassen. Ze borduurde planten uit de Hortus en maakte daarvan afdrukken met cyanotype op houten plankjes, die ze plaatste op rekken. Ze kreeg verrassende reacties. Een ‘voelboek’ maakte ze van het borduurwerk speciaal voor blinden en slechtzienden. Ze is bezig met een boek over haar zoektocht naar de Wilde Kievitsbloem en onderzoekt of er van haar bloemenwerken wandkleden kunnen worden gemaakt in België. “Dromen genoeg.”
Tot slot, wat is haar filosofie? Wieneke: “Mijn drijfveer is vooral nieuwsgierigheid. Ik wil graag met frisse ogen naar zaken kijken, zodat je het vanuit een andere kant opnieuw bekijkt. Experimenteren en verder ontwikkelen is het belangrijkste. Soms lukt ’t niet meteen, maar dan ga ik door tot het beeld gevoelsmatig klopt. Het moet toch kunnen’ denk ik dan.”
https://wienekedeleeuw.nl/
https://www.instagram.com/wienekedeleeuw/
https://sandvoort.gallery/product-category/wieneke-de-leeuw/
