De wereld van de Rotterdamse kunstenaar, 7 - Peter Koole
Ik zag werk van Peter Koole op de tentoonstelling A Crushed Image (20 years after Srebrenica) bij Stroom Den Haag. Het was een dubbeltentoonstelling: naast The Balkan Paintings van Peter Koole toonde Jason File, kunstenaar en aanklager bij het Joegoslavië Tribunaal hier zijn werken.
Het zijn beide maatschappelijk geëngageerde kunstenaars. Ik bezoek Koole een paar weken later in zijn atelier in Spangen, vlakbij het Sparta-stadion. Het is een oude school op een binnenterrein die getransformeerd is in een kunstenaarsruimte. Peter Koole heeft een behoorlijk groot lokaal met veel lichtinval. Het ziet er netjes uit. Links staat een aantal doeken en spieramen in groot formaat. Tegen de rechterwand kijken we tegen de achterkant van een werk aan en in het midden staat de werktafel.
Dunne potloodlijntjes
Vaak combineert Koole beelden en teksten op zijn schilderijen. Koole: ‘Een schilderij begint in mijn hoofd. Als ik eenmaal een idee heb ga ik intensief op zoek naar foto’s en teksten.’
Op de grond ligt een groot nieuw werk waar Peter nu mee bezig is. Hij is ongeveer halverwege. Hij heeft nog zo’n twee maanden te gaan. Het werk bestaat uit twee delen. Twee afbeeldingen gebaseerd op foto’s die minutieus worden geschilderd. Peter Koole: ‘Met de foto’s ga ik naar de kopieerwinkel. Daar laat ik een kopie in spiegelbeeld maken. Het schilderij wordt net zo groot als de kopie. Ik leg de kopie op de werktafel en daar leg ik een transparant vel overheen. Met hele dunne potloodlijntjes teken ik de contouren van de vlakjes, daarna druk ik die door op het doek. Vervolgens meng ik een voor een de kleuren en ga ik met een klein kwastje de vormen inkleuren.’ Ik zie de glazen jampotjes met acrylverf op een tafeltje staan. Hij werkt afstandelijk, heel precies en rustig wordt het schilderij ingevuld. Als het afgeschilderd is, spant hij het op op een spieraam.
Birthday Present
Het werk op linnen op de grond bestaat uit twee delen. Het wordt een groot schilderij, 200 x 160 cm. Onderaan is de journaliste Anna Politkovskaja te zien als ze opgebaard is voor haar begrafenis, erboven zien we Willem-Alexander en president Poetin, vrolijk bier proostend ter gelegenheid van de Olympische Winterspelen 2014 van Sotsji. Op de ateliermuur bij het raam zie ik ook een portret van Politkovskaja.
Anna Politkovskaja werd op 7 oktober 2006 doodgeschoten. 7 oktober is ook de verjaardag van Vladimir Poetin. Toeval? Koole denkt van niet. ‘Het is vast een verjaardagcadeautje van Ramzan Kadyrov, waarnemend president van Tsjetsjenië. Men zal het nooit zeker komen te weten, alleen de uitvoerders zijn gepakt.’ Het schilderij zal de titel “Birthday Present” krijgen.
Anna Politkovskaja
Peter Koole heeft zich grondig in Anna Politkovskaja verdiept, films gezien en diverse boeken van haar gelezen. Politkovskaja was een Russische journaliste, publiciste en mensenrechtenactiviste. Ze studeerde journalistiek aan de Universiteit van Moskou waar ze in 1980 afstudeerde. Ze ging werken bij de krant Izvestia en in 1999 kwam ze bij een andere Russische krant, de Novaja Gazeta. Ze was een onafhankelijk en kritisch verslaggeefster die politieke en maatschappelijke misstanden aan de kaak stelde. Zeer kritisch liet zij zich uit over de oorlog in Tsjetsjenië.
Peter Koole: ‘Zij had zo veel moed. Zij schreef veel over corruptie, de rol van Rusland in Tsjetsjenië en de bende van Kadyrov. Dat is haar dood geworden. Zij was in 2004 in een vliegtuig onderweg naar Beslan om te bemiddelen bij de gijzeling in een school. Er is toen al gepoogd om haar te vergiftigen door middel van een gif in een kopje thee. Eerder, in 2002, gijzelden Tsjetsjeense militanten honderden mensen in het Moskouse Doebrovska theater. Ook toen kwam ze bemiddelen.’
THE FALL ON ANNA
Op het schilderij wordt haar doodskist als het ware op het feestje van Willem-Alexander en Poetin binnengeschoven. Koole: ‘Poetin’s verleden ligt naast dat van Politkovskaja. En Willem-Alexander zit erbij. Dat is toch wel pijnlijk. Dat wordt wel heel hard. Het schilderij moet misschien ingelijst worden achter glas. Dat zou haar afschermen. De lijst zelf zou van geel koper kunnen zijn.’
Peter draait het schilderij dat rechts tegen de muur staat om. Ik zie een schilderij vol met tekst, ook weer bestaande uit twee delen. Het is gemaakt in 2009 en heet “THE FALL ON ANNA” en gaat ook over Politkovskaja. ‘Ik maakte het drie jaar na haar dood. Ik heb de tekst zelf geschreven. Daar deed ik weken over. Ik deed het associatief. Op het bovenste deel zie je Politkovskaja werken achter de typemachine. Je ziet de ‘doorhaalhendel’.’
‘Onderaan zie je twee afbeeldingen van Richard Fuld van Lehman Brothers. In 2008 was de Lehman Bank gevallen, dat was het begin van de kredietcrisis. Je ziet hem bij de rechtbank, bij het verlaten van het gebouw. Daar wordt hij opgewacht door mensen met roze papiertjes met teksten erop als “Shame”, “Cap.Greed”, “Crook”. Op een van de foto’s staat hij met zijn hoofd naar beneden. De tekst gaat over witteboordencriminaliteit. Het was ook het Darwin Jaar, ook Darwin en The Origine of Species is in de tekst ondergebracht.’
Waxinelichtjes
‘Je ziet de tekst ook ‘stotteren’, je leest ‘THE IN.. IN.. INFLUENCE OF THE IN.. IN.. INFLUENZA OF SAATCHI’S HA.. HA.. HAATCHI’S BANKERS’. Bovenaan zie je in de tekst de link met de wapenhandel en de oorlog in Tsjetsjenië. De tekst is een ‘loop’, je kunt ‘m door blijven lezen. Dat ontstond min of meer toevallig. In de kopieerwinkel bleken de twee afbeeldingen niet even groot gekopieerd, ik heb er toen voor gekozen om de volgorde van de afbeeldingen om te draaien. De tekst begint nu in het midden en gaat bovenaan verder.’
‘Politkovskaja kijkt daardoor nu neer op Richard Fuld met op zijn hoofd een blauw dollarteken. De tekst staat voor de hele afbeelding, alleen haar hoofd is uitgespaard. Onderaan zie je de tekst stotteren ‘LET THE LIE.. LIE.. LIGHTS FALL ON ANNA POLITKOVSKAYA’, het stotteren maakt het wrang. Als dit schilderij geëxposeerd wordt, staan er waxinelichtjes onder zodat het een soort monumentje wordt. In de WTC ART Gallery mochten de lichtjes niet aan van de brandweer. Ze stonden er wel, maar niet brandend. Achteraf vond ik het wel mooi dat ze niet brandden, dat was ook wrang en maakte het sterker. Soms word je van buiten geholpen met het maken van een werk, in dit geval door het brandvoorschrift en de kopieerwinkel.’
‘Het werk heeft ook gehangen bij Re: Rotterdam, bij de Blaak. Dat was in 2012. Het hing toen samen met het tweeluik United in loss dat ook in Stroom Den Haag hing, waarin de met groene stof overtrokken grafkisten van Srebrenica in 2010 gecombineerd werden met de Oranje supporters in Bavaria jurkjes in het stadion ter gelegenheid van de Wereldkampioenschappen voetbal in Zuid-Afrika in 2010. Er waren heftige reacties bij het publiek. Veel mensen kennen Politkovskaja.’
De patiënten uit Donetsk en Lugansk
We zien een derde schilderij dat ook past in het thema. Het is gemaakt naar een voorpagina van Novaja Gazeta. Naar aanleiding van de ramp met de MH 17 en de begrafenisstoet over de Nederlandse snelwegen met de lijkwagens richting Hilversumse kazerne had Novaja Gazeta op haar voorpagina van de editie van 25 juli 2014 een foto van de stoet met Nederlandse tekst (‘Vergeef ons, Nederland’) en Russische tekst in het klein eronder gezet. Het is weer een groot formaat werk. ‘Ik heb de hele voorpagina geschilderd, met krantenrandje en barcode erbij. Het hangt nu in de RAM-galerie in Rotterdam.’ Koole: ‘De krant werd enorm bedreigd. Ze waren duidelijk waar de schuld lag van de ramp met de MH-17, bij Poetin. Of zoals ze het formuleerden: ‘De schuld ligt bij degenen die de lucifers in handen van de patiënten uit Donetsk en Lugansk hebben gedrukt.’ Op dit moment worden de adverteerders van de krant bedreigd, ze haken af, waardoor de financiële basis onder de krant wegvalt en ze denkt te zullen moeten stoppen. Wellicht gaan ze online vanuit Litouwen.’
A man’s gotta move
We kijken naar een volgend schilderij. Het is van 2013 en heeft de titel ‘A man’s gotta move’. In het midden een zwart vierkant. Links een afbeelding van Iggy Pop. Bovenaan weer de naam Anna Politkovskaja en verder de namen van onder andere Pussy Riot, Alexandr Dolmatov, Aleksandr Litvinenko en Alexei Navalny. Degenen die achter de tralies zaten hebben een # achter hun naam gekregen, wie vermoord is een †. Rechts is Poetin te zien, met hoed. ‘Het is de foto waarop hij met ontbloot bovenlijf staat te vissen.’
Bij het schilderij hoort muziek uit een gitaarversterker. De zwarte box komt terug in het schilderij. Het zwarte vierkant staat voor monddood maken, tot zwijgen brengen. Onderaan het schilderij staat de titel van het nummer, ‘Cock in my Pocket’. Koole: ‘Dat zwarte vierkant refereert ook aan Malevich. De muziek moet keihard bij dit schilderij. Het is een ongelooflijke bak herrie, het nummer wordt eindeloos herhaald. Iggy Pop, of beter Iggy & The Stooges hebben het in het refrein over A man’s gotta move, oftewel mannen met dadendrang. Het is een botte machotekst, vol van Power. Die dadendrang kun je bijna een op een ook zien bij Poetin en zijn omgeving. Het werk is nog niet geëxposeerd. Ik zou het graag samen met de andere werken binnen dit thema tentoongesteld willen zien, maar ik vraag me af hoe de herrie bij dit schilderij uitwerkt op het bekijken van de andere schilderijen. Misschien moeten we gaan werken met oordoppen.’
Als al deze schilderijen bij elkaar getoond zouden worden zou dat wat Koole betreft de titel ‘Voor Anna, Dedicated to Anna Politkovskaja’ moeten krijgen.
The Walls of Jericho
Ten slotte bekijken we een laatste werk met de titel ‘The Walls of Jericho’. Het is uit 2013. De muren van het Bijbelse Jericho stortten in, nadat er dertien rondjes omheen gewandeld waren. Koole maakte een filmpje waarin hij twee rondjes, een bij dag en een bij nacht, rond Detentiecentrum Rotterdam naast het vliegveld Zestienhoven maakte. ‘Ik gaf het centrum in het adreshoofd op het schilderij vier aanduidingen: uitzetcentrum, detentiecentrum, martelkamer en uitvaartcentrum. Het is het laatste adres van Alexandr Dolmatov, hier pleegde hij zelfmoord. De mensen zitten er enkel vast omdat ze geen papieren hebben. Ze hebben geen idee hoe lang ze vast moeten zitten.’
Als ik hem vraag naar zijn sleutelwerk, zegt Koole: ‘Je kunt bij mij beter spreken van een sleutelfiguur. Dat is Anna Politkovskaja.’ Als hij terugkijkt op zijn werk ziet hij wel een thema tevoorschijn komen. ‘In veel werk ligt de schuldvraag op tafel. Wie waren de moordenaars? Waar is niemand op bedacht? Onlangs was er een uitspraak naar aanleiding van Karremans & Srebrenica. Hij kwam ermee weg. Dat zie je vaker: dat mensen ermee wegkomen. Zie het fotorolletje bij Srebrenica. En ook Poetin komt met weet ik hoeveel moorden weg.’
Het blijkt voort te komen uit een betrokkenheid met recht en onrecht. ‘Zo sta ik in het leven en maak ik mijn werk. Voor mij is Anna Politkovskaja een groot voorbeeld, ik kan niet in haar schaduw staan. Politkovskaja had een man en twee kinderen, en toch nam ze het risico. In een filmpje vertelt ze over het gevaar van een vroegtijdige dood. En toch ging ze door.’
Grafische opleiding
Peter Koole is opgeleid als graficus aan St. Joost in Breda. Hij zat daar van 1977 tot 1982. Het was de punktijd. ‘Die grafische opleiding zie je terug in de manier waarop ik schilder. ’ Hij denkt dankbaar terug aan enige leraren, met name Rinus van den Bosch die modeltekenen gaf en Chris Brand, die Letterontwerp deed. ‘Hij heeft de huidige kop van de Volkskrant ontworpen. Hij leerde je kijken. Beiden lieten je vrij en stimuleerden je altijd. Bij hen ben ik afgestudeerd.’
Hij voelt zich heel erg thuis bij het Haagse Stroom. ‘Ze zit als een spin in het Haagse web, heeft banden met veel – niet-kunst – instituten in Den Haag, zoals de Carnegie Foundation, het Joegoslavië Tribunaal, het Internationaal Strafhof, de architectuurwereld. De meeste kunstinstellingen bevinden zich in een white cube, staan ver van de maatschappij. Ik ben een echte fan van Stroom geworden. Bij hen gaat het niet om kunst voor de kunst, maar om kunst voor de hele wereld. Dat vind ik een goed uitgangspunt. Op die manier kan kunst een functie hebben.’
Dick de Bruijn’s galerie uit Amsterdam en later Middelburg was lang zijn galerie. Hij liet Koole’s werk zien op beurzen als de KunstRai en in zijn galeries. Hij is er niet zo lang geleden mee gestopt. Koole is nu op zoek naar een nieuwe galerie en hoopt dat hij die snel gaat vinden.
