Seinhuis Blauwkapel

Horizontal tabs

Beschrijving

Seinhuis Blauwkapel: nieuw monument kan pareltje voor Tuindorp worden

Enigszins verscholen in een uithoek van Tuindorp staat, bij de spoorwegovergang aan de Eykmanlaan, het enige overgebleven seinhuis van Utrecht. De andere zijn gesloopt bij het verdwijnen van de klassieke beveiliging en de komst van de centrale verkeersleidingspost, waarvoor ProRail momenteel een groot nieuw gebouw realiseert in de Cartesiusdriehoek. Het seinhuis Blauwkapel uit 1950, sinds kort een gemeentelijk monument, wordt vanwege z’n ronde vorm soms toegeschreven aan Sybold van Ravesteyn, architect van onder meer het oude station Utrecht CS.

Van Ravesteyn
Veel Utrechters kennen spoorwegarchitect Sybold van Ravesteyn van het sierlijke oude station uit 1939, dat in de jaren 70 moest wijken voor de vernieuwingen rond Hoog Catharijne. De golvende gevel en de beelden bovenop waren kenmerkend voor Van Ravesteyn, die naar Italiaans voorbeeld een heel eigen neobarokke stijl ontwikkelde. Bij de architecten van het Nieuwe Bouwen was zijn frivole stijl omstreden. Bij de NS moest hij het opnemen tegen mede-architect Schelling, die het functionalisme aanhing.

Hoogtepunt in het oeuvre van Van Ravesteyn vormen enkele erg elegante seinhuizen uit de jaren 30. Het seinhuis van Maastricht is bewaard gebleven, maar het allermooiste stond in Utrecht bij de — ook door hem ontworpen — Leidseveertunnel. Het was haast een surrealistisch sculptuur. Ironisch genoeg is het nooit als seinhuis gebruikt; het was enkele decennia een zeer bijzondere noodwoning en werd in 1958 gesloopt. In Utrecht zijn wel andere panden van Van Ravesteyn bewaard: zijn eigen woonhuis aan de Prins Hendriklaan en het CAB aan de Cartesiusweg (nu NUtrecht).

Seinhuis Blauwkapel
Heeft Sybold van Ravesteyn ook het seinhuis Blauwkapel ontworpen? Het lijkt niet op zijn ranke seinhuizen uit de jaren 30, maar de ronding en de materialen doen wel aan zijn andere gebouwen denken. Waar sommige publicaties het seinhuis Blauwkapel aan Van Ravesteyn toeschreven, laat het pas verschenen overzichtswerk van Kees Rouw het onvermeld.* Dat lijkt terecht, want onder de bouwtekening uit 1949 staat geen architect maar slechts de dienst Weg en Werken van de NS. Het kwam echter wel tot stand in de tijd dat Van Ravesteyn eindverantwoordelijk was en zijn invloed is onmiskenbaar. Dat geldt vooral voor de combinatie van baksteen en pleister, de ronde gevel en de stalen kozijnen. Kortom, Blauwkapel heeft een seinhuis in de stijl van Van Ravesteyn.

Spoorwegknooppunt
Sinds 1874 kruist de spoorlijn naar Amersfoort bij Blauwkapel de Oosterspoorbaan naar Hilversum. Bij dit unieke gelijkvloerse kruispunt werden later verbindingsbogen aangelegd, zodat treinen van Utrecht CS naar Hilversum konden. Om al dat verkeer in goede banen te leiden waren er oorspronkelijk vijf blokposten en een hoofdpost bij de kruising. Deze werd in 1944 door geallieerde bommen verwoest.

Het nieuwe seinhuis — eigenlijk: Post T (treindienstleider) — bij Blauwkapel werd in 1950 gebouwd voor een nieuw type spoorbeveiliging naar Amerikaans voorbeeld, NX-beveiliging genoemd. Blauwkapel was na Roosendaal de eerste plek in Nederland waar dit werd doorgevoerd. Op het bedieningstableau had men een grafisch overzicht van de kruising, verbindingsbogen en aftakkingen. Het uitzicht door de panoramische ramen was dus strikt genomen niet nodig, maar kwam wel van pas voor de bediening van de overweg.

De begane grond bestond uit een batterijkamer en een relaiskamer. De laatste was gevuld met grote kasten vol B-relais: elektromagnetische beveilingingsschakelaars. Elders stonden deze soms in een apart relaishuis. Dat dit in Blauwkapel werd gecombineerd verklaart de wat plompe basis van het seinhuis.

Veranderde omgeving
Toen het seinhuis gebouwd werd bestond de Eykmanlaan nog niet. Het lag aan het einde van de Jordanlaan (toen Rooseveltweg) langs het Zwarte Water. Vlakbij was een tolpost gevestigd. Toen de tolheffing in 1953 werd opgeheven begon de tolbaas daar speeltuin De Pan, die nog steeds bestaat.

Tot 1954 hoorde Tuindorp — een woonwijk uit de jaren 30 — met de aangrenzende polders en Fort Blauwkapel bij de gemeente Maartensdijk. Met de annexatie door Utrecht ontstond het plan voor de nieuwe flatwijk Tuindorp Oost. Rond 1960 werd de Eykmanlaan aangelegd als doorgaande weg. Later is de Jordanlaan ter hoogte van de speeltuin afgesloten en het Zwarte Water gedempt.

Modernisering
In 1962 werd het seinhuis aan de achterzijde uitgebreid. De oude NX-beveiliging werd vervangen door een CTC-systeem: Central Traffic Control, ook wel Centrale Verkeers Leiding (CVL) genoemd. Op afstand werden daarmee de wissels en seinen van een groter gebied bediend: Blauwkapel, Groenekan, Maartensdijk, Bilthoven en Den Dolder. De centralisatie van de beveiliging zette verder door toen de afstanden er technisch niet meer toe deden. In de jaren 90 werd de bediening overgenomen door de Centrale Verkeersleidingspost bij Utrecht CS.

In 1996 werd het seinhuis buiten gebruik gesteld en diende nog kort als noodbedieningspost. Het werd door de afgelegen ligging al snel een hangplek voor jongeren die vernielingen aanrichtten en voor overlast zorgden bij de naastgelegen speeltuin (Voorheen) De Pan. De situatie was gevaarlijk, want binnen lagen nog losse stroomkabels. Een sloopaanvraag werd — gelukkig — afgewezen. De NS heeft het pand toen onderhands ter beschikking gesteld aan de speeltuin. Met steun van de gemeente is het seinhuis leeggeruimd en heringericht. Op de benedenverdieping kwam een ruimte voor kinderfeestjes en een invalidentoilet. Boven is een studiowoning waar de beheerder soms slaapt om toezicht te houden.

Toekomst
Het gebied aan het einde van de Eykmanlaan is in ontwikkeling. Het nieuwe Gerrit Rietveld College is pas geopend. Achter de speeltuin, waar eerst een aannemersbedrijf zat, komt binnenkort een appartementengebouw dat met een afgeronde zijde aansluit bij de architectuur van het seinhuis. De speeltuin zelf vervult een belangrijke functie in Tuindorp. Het seinhuis ligt echter wat terzijde en wordt in de praktijk niet vaak gebruikt. De hoofdverdieping is eigenlijk niet toegankelijk.

Zou het niet leuk zijn als het seinhuis Blauwkapel een kleinschalige horecafunctie krijgt? Een kop koffie met een broodje en panoramisch uitzicht op de sporen, in de zomer vanaf een klein terras op de omloop? In de buurt zijn weinig van zulke gelegenheden, dus het zou een aanwinst zijn voor Tuindorp, Tuindorp Oost en het nabijgelegen deel van Overvecht. Het seinhuis zelf zou zo uit z’n winterslaap ontwaken.

Goed nieuws: dit is precies wat het bestuur van speeltuin De Pan ook wil. Nadat het seinhuis naar verwachting eind 2016 een rioolaansluiting krijgt, wil men zo’n koffie- en theetentje beginnen. Of de mensen van De Pan het zelf gaan doen, of dat een kleine zelfstandige het gaat runnen is nog niet zeker. Ik stel me zo voor dat het binnen aangekleed wordt met wat spoorattributen; misschien heeft het Spoorwegmuseum wel een klein bedieningspaneel over? Ik kom over een paar jaar graag langs voor een kopje koffie!

* AANVULLING:
 Naar aanleiding van dit stuk liet Kees Rouw, schrijver van het overzichtswerk over Van Ravesteyn, weten dat hij het seinhuis wél aan deze architect toeschrijft. In de meegestuurde bouwaanvraag uit 1950 is ir. S. van Ravesteyn als bouwmeester ingevuld. Nu weten we dus tóch vrijwel zeker dat Sybold van Ravesteyn de architect van Seinhuis Blauwkapel was!

Utrecht staat vol met vergeten gebouwen: markante panden uit een ver of recent verleden waar iedereen zomaar aan voorbij loopt. Rondleider, publicist en monumentenfreak Arjan den Boer vestigt elke maand in tekst en beeld de aandacht op zo’n gebouw. Het liefst kijkt hij er ook binnen.

 

Adres

Eykmanlaan
Utrecht

Facilities

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0