Bij recente restauratie van de monumentale vloeren, stuitte de huidige Protestantse gemeente op een bijzondere vondst. Drie middeleeuwse grafzerken van de machtige Farmsumse familie Ripperda. Over de relatie tussen de kerk en deze adellijke familie was al geen twijfel mogelijk, maar met deze recente vondst worden nieuwe hoofstukken uit de geschiedenis van de 19e eeuwse hallenkerk, de familie Ripperda en de Groninger en Nederlandse geschiedenis geopend.
De huidige protestantse kerk van Farmsum is een 19e eeuwse hallenkerk met smalle zijbeuken, ontworpen door de Farmsumer architect Wind. Voor de bouw van de 19e eeuwse kerk werd de in zeer slechte staat verkerende middeleeuwse Gotische kerk afgebroken. De nieuwe kerk werd in 1868 tegen de even daarvoor vernieuwde toren aangebouwd. De oude toren, die al jaren scheef stond gaf aanleiding tot de Groninger aanduiding voor zaken, die scheef stonden: ‘zo schaif as toorn van Faarmsom’ (zo scheef als de toren van Farmsum). In 1855-1857 werd deze ook vanwege verval, vervangen door de nieuwe toren.
De nieuwe hallenkerk is opgetrokken uit rode bakstenen waaraan horizontale versieringen zijn toegevoegd. De kerk heeft twee zijkapellen, die iets lager zijn dan het schip van de kerk. De opvallende vierkante toren van Farmsum loopt uit in een bijzondere uivormige bekroning. Daarop rusten twee achthoekige open verdiepingen, die op hun beurt weer bekroond worden met een naaldvormige torenspits. Ook bijzonder is de windvaan. Deze heeft niet de traditionele vorm van een haan of paard, maar stelt een zeemeerman voor.
Binnen in de Kerk
Uit de oude gotische kerk werden enkele onderdelen overgeplaatst naar het nieuwe 19e eeuwse gebouw. Naast het orgel van de beroemde orgelbouwer Lohman uit 1828 zijn ook een koperen doopbekken, een stoel, grafzerk en een doopvont in de vorm van een tuinvaas uit een oude borgtuin overgeplaatst. De architect van de 19e eeuwse hallenkerk vond het Lohman orgel niet passen bij het interieur van de nieuwe kerk en plaatste voor het orgel een balustrade om het orgel enigszins aan het zicht te onttrekken. Naast dit orgel is er tegenwoordig een tweede orgel in de kerk aanwezig. Dit koororgel uit werd in 1878 voor het kerkje van het dichtbij gelegen Weiwerd gebouwd. Na afbraak van dit dorp voor de geplande komst van industrie is het orgel in 1982 verplaatst naar de kerk van Farmsum.
Tegenover het Lohmanorgel op de andere balustrade staan drie beelden, die een opvallende verschijning vormen in een protestantse kerk. De beelden stellen de drie kerkhervormers Luther, Zwingli en Calvijn voor. Waarom deze beelden hier staan? Misschien hoopte de architect dat er in deze kerk plaats zou zijn voor volgelingen van alle drie de hervormers.
Het uit de oude kerk overgenomen doopvont is een 17e eeuwse beschilderde zandstenen tuinvaas, afkomstig van de borg Haykema, die vroeger in Zeerijp moet hebben gestaan. Deze vaas werd gevonden in de gracht van de pastorie in Farmsum en wordt nog steeds samen met een nieuwere houten voet en deksel nog steeds gebruikt bij het dopen. Een soortgelijke vaas, werd opgevist uit de gracht van het Huis te Farmsum en is tegenwoordig te zien in de Menkemaborg in Uitzhuizen.
Ripperda’s in de kerk
De familie Ripperda beweerde al in de 11e eeuw een kerk te hebben gesticht in Farmsum. Of dit kopt? Zeer waarschijnlijk heeft de middeleeuwse gotische kerk een mogelijk houten voorganger gehad. Ook is de historie van kerken sterk vaak sterk verbonden met de adellijke families, die de scepter zwaaien over het gebied. Zo stelt de heer vaak de predikant aan en heeft grote invloed bij restauraties. En natuurlijk is er voor de familie een begraafplaats in of bij de kerk. In de 19e eeuwse hallenkerk werd in de achterwand de hardstenen grafzerk van Hero Maurits Ripperda, die in 1633 op 41-jarige leeftijd overleed. Ook op het kerkhof zijn nog oude grafzerken te vinden. Het Rouwbord van Hero Maurits Ripperda, overleden in 1681 is niet meer in de kerk aanwezig, maar is tegenwoordig te zien in Museum 'Fogelsanghstate' te Veenklooster.
Met de vondst van de drie middeleeuwse zerken onder de vloer in de kerk van Farmsum wordt de band tussen de kerk en de Ripperda’s alleen maar duidelijker. De drie gevonden zerken zijn van Unico Ripperda, zijn zoon Hayo Ripperda II en Frouke Onsta, de schoonzuster van Hayo. Met name de zerk van Hayo, die gold als één van de voornaamste leden van het Ommelander Ridderschap kan ons veel vertellen over de Groninger geschiedenis. Deze zerk is na de erg afgesleten zerk van Adolf van Nittersum (Stedum), de oudste portretzerk van Groningen.
De twee zerken van Unico en Hayo, zijn gemaakt van zandsteen. Met name op de zerk van Hayo is duidelijk de afbeelding van Hayo als ridder in harnas met zwaard en helm te herkennen. De steen van Frouke Onsta, die van hardsteen is gemaakt verkeerd in uitzonderlijk goede staat. Alle zerken zullen uit de vloer genomen worden en grondig worden gerestaureerd. Daarna zullen de zerken in het koor tentoongesteld worden en hopelijk voor iedereen te bezichtigen zijn.
Foto's: Dhr. Timmerman
