Fort bij Vijfhuizen

Horizontal tabs

Beschrijving

Fort bij Vijfhuizen

Het Fort bij Vijfhuizen is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De stelling is een 135 kilometer lange verdedigingslinie, die tussen 1880 en 1920 is aangelegd. De stelling bestaat uit 45 forten. Doel van de Stelling van Amsterdam is om de hoofdstad te verdedigen. Het staat tussen de Spieringweg en de Ringvaart (gemeente Haarlemmermeer). Het werd gebouwd met als taak de droog blijvende terreinstrook te verdedigen, die tussen de onderwater gelopen gebieden zou ontstaan, wanneer er werd besloten tot inundatie over te gaan. Dit kwam omdat deze terreinstrook hoger was gelegen.
Het fort kende, naast de droog blijvende terreinstrook, nog twee accessen die verdedigd moesten worden: de Spieringdijk en de Ringvaart. De Ringvaart zorgde niet alleen voor de toevoer van goederen en als afvoer voor het water, maar ook als een ‘makkelijke’ weg voor de vijand om het fort te bereiken. Dat gold ook voor de Spieringdijk.

Het fort is één van de eerste forten dat gebouwd is naar het type A en werd opgeleverd in 1899. Tijdens de bouw van het fort, die startte in 1893, voerde men vernieuwingen door.
Het fort bij Vijfhuizen bestaat uit een hoofdgebouw, die verbonden is door middel van een bomvrije verbindingsgang, een poterne, met het frontfort. Links en rechts, op de flanken van het forteiland, staan twee hefkoepelgebouwen met in de hefkoepel een uitschuifbaar hefkoepelgeschut. Iets buiten het fort zelf, onder de grond, liggen de waterkelders, waarin het drinkwater voor de soldaten werd opgeslagen. Om het forteiland heen liggen twee grachten. Buiten het forteiland bevindt zich de militaire bergloods, welke uit ijzer is opgetrokken. Tussen 1817 en 1819 zijn er nog twee vóórstellingen bijgebouwd, die van Vijfhuizen en die van Cruquius, welke op zo’n achthonderd meter van het fort verwijderd liggen.  
Deze werden gebouwd om het hoger gelegen gebied te beschermen en staan tussen de Spieringweg en de Ringvaart in.
Het fort zelf is opgetrokken uit beton. Oorspronkelijk was in het bouwplan opgenomen om het fort van bakstenen te maken, maar door de uitvinding van de brisantgranaat, welke twintigmaal zo explosief was als de oude granaatsoorten, werd dit gewijzigd. Baksteen was hier niet tegen bestemd.
Het enige verschil tussen forten van type A en B is, dat bij forten van type B ook poternes zijn aangelegd tussen het hefkoepelgebouw en het hoofdgebouw.

Strijdtoneel
Nederland was neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog; er was dus geen sprake van een strijdtoneel bij het fort bij Vijfhuizen of een ander fort. De soldaten die vanuit het fort het gebied moesten verdedigen, zaten er echter wél gedurende de hele oorlog. Één van deze soldaten heeft destijds het onderstaande rijm op de muren van een ruimte geschreven. In de loop van de jaren is het gedicht verloren gegaan.

"Die drinkt Bederft
Die niet drinkt Sterft:
Daarom is't beter gedronken en Bedorven
Dan NIET gedronken en Gestorven.”

In de Tweede Wereldoorlog capituleerde Nederland binnen vijf dagen. Duitsland bezette ons land. Het hefkoepelgeschut, het kanon, was destijds al verouderd en was al weggehaald uit het hefkoepelgebouw. De Duitsers brachten het bepantsering van het hefkoepelgebouw tot explosie, aangezien zij het pantserstaal nodig hadden voor de vervaardiging van nieuwe wapens.

Vliegtuig
In 1943 stortte er een vliegtuig neer in één van de grachten van het fort bij Vijfhuizen. De Lockheed Venture, een Amerikaanse bommenwerper, in dienst van Engeland, was samen met nog elf anderen op weg om een elektriciteitscentrale in Amsterdam-Noord te bombarderen. De Duitsers schoten hen één voor één uit de lucht. De piloot, de Nieuw-Zeelander Sharp, kwam al brandend in de gracht terecht, maar overleefde het wél. Hij werd als krijgsgevangene vervoerd naar Duitsland. Na de oorlog is hij nog diverse malen teruggeweest in Vijfhuizen. In 2005 overleed de Nieuw-Zeelandse veteraan op 85-jarige leeftijd.

Opgravingen
In november 2012 zijn de resten van het 
hefkoepelgebouw opgegraven. In 2013 zijn, door vrijwilligers, twee identieke bouwconstructies gevonden. Bij uitgraving – de gebouwen waren door de jaren heen begroeid en in verval geraakt – bleken deze gebouwtjes – deels ondergrondse – bergplaatsen voor wapens te zijn.
Op bouwtekeningen werden geen aanwijzingen gevonden voor de aanleg van deze schuilplaatsen. De enige schriftelijke notitie die hierop wijst, is terug te vinden in het Nationaal Archief. In een brief, gedateerd op 4 april 1918, gericht aan den heer commandant van de Stelling van Amsterdam, wordt er gesproken over diverse werkzaamheden aan de Stelling. Daarin wordt het volgende vermeld over het fort bij Vijfhuizen:

Het maken van een voorstelling bij Vijfhuizen, het inrichten bij het werk aan de CRUQIUS, het maken van granaatvrije schuilplaatsen voor mitrailleurs met bediening in de frontwal van het fort bij Vijfhuizen.

Bestemmingsplan
Nadat het fort zijn militaire bestemming verliest in 1980 draagt het Ministerie van Defensie het over aan de Dienst der Domeinen, welke onderdeel uitmaakt van het ministerie. Daarna wordt het verkocht aan de provincie Noord-Holland. In 1996 wordt het fort op de Werelderfgoedlijst van UNESCO gezet. Jacques Ninaber, die later nabij het fort kwam wonen,wil het fort een andere bestemming geven, namelijk dat van een kunstfort. Samen met nog een aantal voorstanders stelt Ninaber een projectplan op: doel is om het fort te renoveren en open te stellen voor publiek. Geld voor de renovatie moet worden gehaald uit de verkoop van de naastgelegen huizen. De provincie is enthousiast over het plan; het past in hun bestemming voor de Stelling van Amsterdam. De andere helft van het geld, dat nodig blijkt te zijn, wordt gesubsidieerd. De opbrengsten uit de verhuur van de ateliers en het restaurant financieren het beheer van het fort.

Kunstfort
In en om het fort is een permanente tentoonstelling over de historie en de betekenis van het fort als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De bezoeker kan een groot aantal kaarten, bouwtekeningen en archiefbeeld bekijken over de bouw van het fort. De tentoonstelling is gratis te bekijken en de gehele week geopend van tien uur ’s morgens tot zes uur ’s avonds. De openingstijden van het fort zelf, staan op de website.

Het Kunstfort wordt niet alleen ‘Kunstfort’ genoemd dankzij haar permanente tentoonstelling. Het fort kent meerdere exposities en kunstprogramma’s tegelijkertijd, die zich richten op actuele kunst. Zowel het buitenterrein als binnenin het fort. Op het fortterrein worden kunstwerken en beelden tentoongesteld. Daarnaast biedt het fort kunstenaars gastenverblijven aan, om zo, op een unieke locatie, een kunstwerk te kunnen produceren. In 2015 doet Kunstfort mee aan Gimme Shelter, de internationale kunstmanifestatie, die start op 30 mei en duurt tot en met 20 september. Naast fort bij Vijfhuizen, doen ook Fort Asperen en het fort Nieuwersluis hieraan mee.

Vermaak
Naast kunst kun je het fort ook om andere redenen bezoeken. Zo worden er filmvoorstellingen georganiseerd en rondleidingen gehouden. De rondleidingen kunnen worden samengesteld naar eigen behoefte: historie, kunst of een mix hiervan. Een rondleiding kost zes euro per persoon met een minimum aan zestig euro. Je kunt ook op eigen kracht het fort bezichtigen, waarbij je kan worden bijgestaan door je smartphone. De iPhone-app ‘StellingTour kan je alles over het fort vertellen, maar heeft ook wandelroutes als extraatje. Daarnaast biedt het fort ook wandel- en fietsroutes aan aan bezoekers zonder smartphone.

 Op dit moment wordt de militaire bergloods heringericht en geisoleerd. ook deze loods zal deels een functie krijgen als expositieruimte.

Adres

Fortwachter 1
2141 EE Vijfhuizen

Openingstijden

Buitenterrein: van 10 uur 's ochtends tot 6 uur 's avonds. Voor binnen: zie de website.

Telefoonnummer

023 558 9013

Facilities

  •  
  •  
  •  

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0