‘De Grebbelinie weerspiegelt met al zijn aanpassingen door de eeuwen heen onze militaire historie van 1750 tot 1950.’ Zo sprak staatssecretaris Zijlstra bij de aanwijzing van de Grebbelinie tot rijksmonument. De afgelopen jaren is Fort aan de Buursteeg heropgebouwd om er een bezoekerscentrum in te vestigen.
Fort aan de Buursteeg maakte deel uit van de Grebbelinie, die in 18e eeuw is aangelegd ter verdediging van het gewest Holland. Vanaf de Nederrijn bij Rhenen tot aan de Zuiderzee liep een 60 kilometer lang verdedigingsstelsel ter ondersteuning van de Hollandse Waterlinie. In 1786 werd een versterking aangelegd bij Renswoude om de kruising van de Slaperdijk en de Buursteeg te verdedigen. In het fort was plaats voor honderden militairen.
Bevriezing
De Grebbelinie werd voor het eerst ingezet bij de Franse inval in 1794. De Engelse verdedigers van het fort aan de Buursteeg vluchtten toen de inundaties bevroren, waarna een Franse bezetting volgde. De vestingwerken werden lange tijd onderhouden, maar na het uitblijven van aanvallen, werden de meeste in 1926 opgeheven.
Tweede Wereldoorlog
Ter voorbereiding op de mobilisatie in 1939 werd Fort aan de Buursteeg uitgebreid met zeven kazematten, een anti-tankgracht, prikkeldraadversperringen en een mijnenveld. Tijdens de meidagen lag het fort in de frontlijn; in februari 1940 besloot generaal Winkelman de hoofdverdediging van Nederland bij de Grebbelinie uit te voeren. De inundaties tussen de Grebbeberg, waar de zwaarste strijd werd geleverd, en het IJsselmeer vertraagden de Duitse invastie met enkele dagen. In Fort aan de Buursteeg kwam één Nederlandse militair door een eigen mijn om het leven.
Pantherstellung
Tijdens de Duitse bezetting werden de versperringen opgeruimd en de stellingen afgebroken. In oktober 1944 gebruikte de Duitse bezetter de waterlinies echter tegen de invasie van de geallieerden. De Grebbelinie werd door Nederlandse dwangarbeiders en Russische krijgsgevangenen heropgebouwd onder de naam Pantherstellung. Het Canadese leger staakte de opmars, waardoor het niet tot een vechten is gekomen. Uit voorzorg had de SS de bunker beschilderd met ramen en gordijnen, waardoor het er als een Veluws huisje uit moest zien voor de geallieerden.
Monument
In 1951 is de Grebbelinie opnieuw opgeheven als verdedigingswerk. Na het toekennen van een beschermde status voor resterende landschapselementen, kreeg het verdedigingsstelsel in 2011 de status van rijksmonument. Het zuidelijk deel van het fort is gerestaureerd door Staatsbosbeheer in de tijd dat het noordelijk deel camping ‘De Batterijen’ was. Sinds 2006 loopt programma ‘Grebbelinie boven water!’ van de provincie Utrecht die het verdedigingswerk weer zichtbaar wil maken. De opening van het bezoekerscentrum van de Grebbelinie in Fort aan de Buursteeg staat gepland voor 2015.
