In de 19de eeuw gaf de vooruitgang van de bouwtechnieken en vooral de combinatie van metaal en glas als bouwmateriaal, gestalte aan een nieuw soort constructie: de serre.
De constructie : een glazen stad
Koning Leopold II die bekend staat om zijn megalomane bouwprojecten gaf de opdracht aan architect Alphonse Balat voor het ontwerpen van een serrecomplex dat mooi aansloot aan het in klassieke stijl gebouwde Kasteel van Laken. De serres kregen het silhouet van een glazen stad ingeplant in een heuvelend parklandschap van 14.000 m².
De Koninklijke Serres zijn het resultaat van de talrijke gesprekken, brieven, schetsen, voorstudies en ontwerpen uitgewisseld tussen architect Alphonse Balat en Koning Leopold II. Daarnaast zijn ze ook belangrijk als inspiratiebron van de toenmalige nieuwe Belgische architectuur en dan beter benoemd als de Art Nouveau. De serres werden hierdoor dan ookj over de hele wereld bekend.
De grootste serre, de ronde koepelvormige Wintertuin (1874) met een diameter van 60 m en een hoogte van 30 m, is opgebouwd uit een aantal concentrische gietijzeren spanten die halverwege hun overspanning extra ondersteund worden door een rondgaande Dorische zuilengang. Begin- en eindpunt van de spanten steunen op de grond zodat de serre het beeld biedt van een glazen koepel die door luchtbogen wordt geschoord. Tussen 1885 en 1887 ontwierp Balat nog de Palmen-, de Kongo- en de Dianaserres. Tussen 1887 en 1887 kwam hier ook nog de Embarcadreserre bij en ten slotte, in 1893 de "ijzeren kerk", een door kranskapellen omgeven neo-Byzantijns geheel waarvan de koepel gedragen wordt door twintig kolommen van Schots graniet. Deze serre wordt dan ook officieel de Kapelserre genoemd.
Plantencollectie
De huidige plantencollectie van de Koninklijke Serres heeft op drie wijzen een uitzonderlijke waarde.
Allereerst behoort een aantal planten nog tot de originele beplanting die door Koning Leopold II aangebracht werd. Door de enorme omvang en hoogte van de wintertuin was het mogelijk om hier hoge palmbomen te laten groeien. Veel van de huidige bomen zijn nog steeds deze die aangepland werden door Leopold II.
De huidige beplanting beantwoordt daarenboven in haar geheel nog aan de geest waarin de originele beplantingen werden opgevat.
De Koninklijke Serres bevatten ten slotte nog vele uiterst zeldzame en waardevolle planten.Vooral de verzameling camelia's is noemenswaardig. Ook Bepaalde varensoorten die met uitsterven bedreigd zijn in de natuuis men geslaagd om ze te kweken en te cultiveren.
Open voor publiek
Elk jaar, in de lente, worden de Serres van Laken gedurende een drietal weken voor het publiek. Die honderd jaar oude traditie wordt nog steeds behouden.
