Jacobus Vrel – voorloper van Vermeer

Jacobus Vrel – voorloper van Vermeer

Met alle aandacht voor de schilder Vermeer dit jaar, komt ook zijn omgeving beter in beeld. Het Prinsenhof Delft heeft er een speciale tentoonstelling aan gewijd. Ook worden inspirators en voorgangers ontdekt. Een belangrijke persoon blijkt de schilder Jacobus Vrel te zijn, die eerder ook vrouwen in kamers met ruitvensters en Hollandse huizen en straten schilderde. Het Mauritshuis wijdt een tentoonstelling aan deze onbekende schilder.

Er is bijna niets bekend over de schilder Vrel. Evenmin als over Johannes Vermeer weten we hoe hij er uit zag. Wel weten we dat hij ongeveer 50 schilderijen maakte. Vaak voorstellingen die zich op straat afspelen, of juist binnenshuis. ‘Vrouw die uit een raam leunt’ uit Wenen maakte samen met twee andere schilderijen van Vrel deel uit van de verzameling van aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk (1614-1662).

Signatuur

Een inventaris uit 1659 is de enige eigentijdse bron over de schilder. Onderzoek van de panelen leert ons dat Vrel al vele jaren voor 1654 actief was als schilder. En dus eerder dan de Delftse meesters Vermeer en Pieter de Hooch. Lange tijd stonden schilderijen van Vrel zelfs op naam van Johannes Vermeer. Zij schilderden dezelfde onderwerpen en deelden dezelfde initialen: JV. Signaturen van Jacobus Vrel waar zijn naam voluit stond vermeld, werden zelfs vervalst tot Vermeer-signaturen. Twee werken uit de tentoonstelling zijn ooit als ‘een Vermeer’ gekocht in 1888, Straatje met een bakkerij bij een stadsmuur, vermoedelijk de Waterstraat in Zwolle uit de Hamburger Kunsthalle en Interieur met lezende oude vrouw, met een jongen achter het raam, uit een privéverzameling.

Briefjes op de grond

Vrel signeerde zijn schilderijen op een bijzondere manier. Op diverse schilderijen zie je een wit briefje op de grond liggen. Op deze briefjes stond Vrels signatuur. Uit onderzoek is gebleken dat meerdere variaties op zijn signatuur werden gebruikt. Zo komt ‘J V’ terug, maar ook ‘J Vrel’, ‘Jacobus Vreelle’ of ‘Jaco / büs / frell’, waarbij de Duitse spelling van de voornaam mogelijk verwijst naar een verblijf in de grensregio met Duitsland. 

Eén vrouw met venster

Op veel van zijn schilderijen laat Vrel één vrouw zien, staand bij een venster in een kamer met hoog plafond, of zittend bij een schouw. Typerend is de kleding die de vrouw draagt; een donkere rok met witte omslagdoek. Voor de toeschouwers is het gezicht vaak niet te zien. Met deze typische elementen creëerde Vrel zijn eigen wereld. De soms wat gebrekkige weergave van het perspectief geven de voorstellingen een wat naïeve charme. Zo zat ik me af te vragen bij het werk ‘Vrouw bij venster, kijkend naar kind’ (afb. 1) hoe die vrouw met haar forse achterwerk in die stoel kon manoeuvreren. De hele linker leuning van de toch wel fraaie stoel moet ze afgezaagd laten hebben voor haar communicatie met de buitenwereld.

Details

Onwillekeurig ga je daardoor nog meer op de details letten : de gebroken ruitjes in de ramen op zijn interieurvoorstellingen, of een wit papiertje in de hoek van de kamer, met daarop de signatuur van de schilder. De kunstenaar zelf vervaardigde diverse kopieën van zijn eigen schilderijen tot in detail. Dit fenomeen van kopiëren komt ook bij andere 17de-eeuwse Nederlandse (portret)schilders voor. Waarom Vrel dit deed, weten we niet. Maar het is een eenvoudige manier om de productie te vergroten. Zie de schilderijen 7 en 8, ze zijn bijna identiek, behalve dat er op het eerste werk (1646) een ooievaarsnest te zien is en op het andere (1653) een schoorsteen. ‘De schoorsteen moet ook roken’,  zal Vrel gedacht hebben.

Internationaal onderzoek

Om meer te weten te komen heeft een internationaal onderzoeksproject plaatsgevonden, waarbij drie musea hun krachten bundelden: de Alte Pinakothek, Bayerische Staatsgemäldesammlungen in München, de Fondation Custodia, Collectie Frits Lugt in Parijs en het Mauritshuis. De drie musea gaven opdracht tot 'dendrochronologisch onderzoek' (onderzoek naar jaarringen om een houten paneel te kunnen dateren) van verschillende schilderijen. Hieruit bleek dat deze ouder zijn dan gedacht. De straattaferelen ontstonden vermoedelijk vanaf omstreeks 1635-1640, de vroegste interieurs enkele jaren later. Hoewel we geen geboorte- en sterfdatum van de schilder kennen, schatten we zijn levensperiode op de jaren 1615 – 1670.

Oosten van het land

Om Vrel te kunnen plaatsen in een bepaald gebied in Nederland, is onderzoek gedaan naar de topografie van de straatjes op zijn schilderijen. Onderzoekers Dirk Jan de Vries en Boudewijn Bakker bestudeerden de straatjes en gevels. Zij nemen aan dat enkele straatjes te plaatsen zijn in het oosten van het land, met name in Zwolle. Met behulp van infrarood en röntgen-fluorescentie werden ‘pentimenti’ (wijzigingen door de kunstenaar zelf) ontdekt. Figuren werden aangepast, of helemaal weggeschilderd, zoals een kind op een straattafereel van Vrel uit het Rijksmuseum. Op deze manier wist Vrel zijn composities te perfectioneren. Alle onderzoeksresultaten zijn terug te vinden in de Engelstalige monografie over Vrel, uitgegeven door het Mauritshuis, in samenwerking met de genoemde partners.   

Afbeeldingen

1) Jacobus Vrel, Vrouw bij een venster, kijkend naar een kind, na 1656, Paneel, 48 x 39 cm, Parijs, Fondation Custodia, Collectie Frits Lugt, 2) Jacobus Vrel, Vrouw die uit een raam leunt, 1654, Paneel, 67 x 47 cm, Wenen, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie, 3) Jacobus Vrel, Interieur met een vrouw die het haar van een meisje kamt, en een jongen bij een deur, na 1649, Paneel, 56 x 41 cm, Detroit, Michigan, Detroit Institute of Arts, Gift of M. Knoedler & Co., 1928, 4) Jacobus Vrel, Vrouw bij een open haard, Paneel, 36 x 28 cm, Amsterdam, Rijksmuseum, verworven met steun van de Commissie voor Fotoverkoop, 1931, 5) Zaalfoto, Mauritshuis, 6) Jacobus Vrel, Straatje met een vrouw op een bank, na 1650, Paneel, 36 x 28 cm, Amsterdam, Rijksmuseum, 7) Jacobus Vrel, Straatje met een bakkerij bij een stadsmuur, vermoedelijk de Waterstraat in Zwolle, na 1646, Paneel, 53 x 39 cm, Particuliere verzameling, 8) ) Jacobus Vrel, Straatje met een bakkerij bij een stadsmuur, vermoedelijk de Waterstraat in Zwolle, na 1653, Paneel, 50 x 39 cm, Hamburg, Hamburger Kunsthalle, 9) Jacobus Vrel, Twee figuren bij de hoek van een huis, na 1644, Paneel, 21 x 16 cm, Particuliere verzameling, 10) Jacobus Vrel, Landschap met twee mannen en een vrouw in gesprek, voor 1656, Paneel, 37 x 28 cm, Wenen, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie, 11) Jacobus Vrel, Vrouw bij een ziekbed, na 1653, Paneel, 57 x 46 cm, Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten - Vlaamse Gemeenschap, 12) Jacobus Vrel, Vrouw die een jongen voorleest, met een man bij het haardvuur, Paneel, 63 x 47 cm, Lille, Palais des Beaux-Arts, legaat Alexandre Leleux, 1873, 13) Jacobus Vrel, Vrouw en jongen in interieur, met een kind in een alkoof, na 1660, Paneel, 72 x 60 cm, Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, 14) Jacobus Vrel, Interieur met lezende oude vrouw, met een jongen achter het raam, na 1655, Paneel, 55 x 41 cm, The Orsay Collection

https://www.mauritshuis.nl/      
https://www.mauritshuis.nl/nu-te-doen/tentoonstellingen/jacobusvrel/

Functie / titel:
schilder
Geboorte- en sterfdatum:
1 maart 1615 / 31 oktober 1670
Plaats geboorte:
Zwolle?
Plaats sterven:
Zwolle?
Sekse:
Man
Woonplaatsen:
Zwolle?

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0