Op stap met Napoleon: Het Bonapartedok in Antwerpen

Wie vandaag het MAS in Antwerpen bezoekt, ziet dat het gebouw door twee dokken is omgeven. De opdracht tot het aanleggen van de dokken werd meer dan 200 jaar geleden door Napoleon Bonaparte gegeven. De Zuidelijke Nederlanden werden in 1795 bij Frankrijk aangehecht.

Intrede van Napoleon

De Franse aanwezigheid in Antwerpen is van groot belang geweest voor de haven. De Schelde werd geopend zodat Antwerpen voor het eerst sinds de scheiding in 1585 toegankelijk werd voor de wereldwijde handel. De haven strekte zich op dat ogenblik nog uit langs de onregelmatige Scheldeoever met diverse aanlegplaatsen en met vlieten die bij eb droogvielen. De bedoeling van de Fransen was om de mogelijkheid te creëren om in Antwerpen ook met grote zeeschepen aan te meren. De idee om de Scheldekaaien recht te trekken circuleerde al, maar dat project werd pas tussen 1875 en 1911 gerealiseerd.

In juli 1803 bezocht Napoleon Antwerpen en de stad draagt daarvan vandaag nog steeds belangrijke sporen. Het paleis op de Meir werd bijvoorbeeld door Napoleon gekocht en heringericht in empirestijl. De begraafplaats aan de voet van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal werd omgevormd tot de Place de l’égalité en even later tot het Bonaparteplein. Vandaag is dit plein de Groenplaats, met centraal het standbeeld door Guillaume Geefs dat Peter Paul Rubens voorstelt.

Twee dokken

Napoleon besliste bij decreet van 26 juli 1803 dat er in het noorden van Antwerpen, binnen de zestiende-eeuwse omwalling, twee dokken zouden worden gegraven. Het eerste dok zou bij eb droogvallen en het tweede dok zou toegankelijk zijn door middel van een sluis die het waterpeil op voldoende hoog niveau hield om de schepen drijvende te houden.

Dertienhonderd woningen van het zogenaamde Boerenkwartier werden voor de aanleg van de dokken geruimd, de voormalige Graan- en Timmervliet drooggelegd en de Kleine Schijn afgeleid naar de vestinggracht. Alleen het grote Hanzehuis dat in 1564-68 was opgetrokken als verblijf- en opslagplaats voor het Noord Duitse koopliedenverbond Hanze, bleef gespaard. Het Hanzehuis, op de locatie waar nu het MAS staat, brandde in 1893 af.

De twee dokken werden ontworpen door de Franse ingenieur Joseph Nicolas Mengin (1760-1842). Eerst werd gewerkt aan het graven van de voorhaven (het latere Bonapartedok). Vanaf ongeveer 1810 werd het Grote Dok (het latere Willemdok) aangepakt. Vanaf 1805 werd het ontwerp van de dokken zo gewijzigd dat ook grote oorlogsschepen in de dokken konden aanleggen. De voorhaven werd ook nu ook uitgerust met een zeesluis en zou dus niet droogvallen. Aan de oostzijde van het Willemdok werden in 1813-1814 twee 93 meter lange droogdokken met schipdeuren aangelegd door generaal L.C. Boistard. Het noordelijke droogdok werd echter nooit voltooid.

Na de val van Napoleon droeg Willem I de dokken over aan de stad Antwerpen. In 1903 kregen het Kleine en Grote Dok hun huidige naam: Bonapartedok en Willemdok. De kaaimuren van de dokken werden op 13 september 1996 als monument beschermd.

Tags

Reageren