Nederland en Vlaanderen op de Frankfurter Buchmesse (8)

In 2016 zijn Nederland en Vlaanderen Ehrengast op de Frankfurter Buchmesse. Dat waren ze eerder, in 1993. Toen heette het nog Schwerpunkt Flandern un die Niederlande. De uitgangspunten van Nederland werden als volgt verwoord.

De boekenbeurs in Frankfurt wordt door de internationale boekenwereld als de belangrijkste beurs beschouwd. Het belang van de beurs blijkt ook uit de cijfers. In 1989 waren er 8.189 uitgevers uit 92 landen, wat een stijging is van 2,8% ten opzichte van 1988. Het aantal Nederlandse uitgevers steeg ten opzichte van 1988 met 5,8%.

Media-event

Enige andere cijfers: het aantal geëxposeerde titels was in 1989 378.699, waarvan 114.392 nieuwe. Het vloeroppervlak was in 1989 113.117 m2, waarvan 2. 317 m2 voor het paviljoen van het themaland. In 1990 komt er een uitbreiding met 18.000 m2. Van de exposerende landen buiten de Bondsrepubliek komt Nederland op een zevende plaats met 254 deelnemers.

De beurs vindt altijd begin oktober plaats, duurt vijfenhalve dag, waarvan de eerste twee dagen (woensdag en donderdag) en de maandagmorgen erop volgend voor het vakpubliek bestemd zijn en vrijdag, zaterdag en zondag voor het algemene publiek. Het vakpubliek bestond in 1988 uit 63.000 bezoekers en het totaal aantal bezoekers uit 220.000.

De beurs is zeer zeker ook een belangrijk media-event. In 1989 waren er ruim 7.000 journalisten, 52 tv-ploegen en uitzendingen naar 80 landen.

Culturele presentatie

De Buchmesse is niet alleen een markt, maar ook een culturele gebeurtenis van de eerste orde. Om dit laatste aspect te onderstrepen wordt vanaf 1988 ieder jaar aan een land de gelegenheid gegeven om zijn boekenproductie en literatuur te tonen en zich tevens in bredere zin cultureel te presenteren.

Dit land krijgt de volledige beschikking over het centrale paviljoen en kan dit naar eigen wensen inrichten. Min of meer automatisch hieraan gekoppeld krijgt dit land de ruimte attentie van de diverse media die ieder jaar op de Buchmesse aanwezig zijn.

De landen die tot nu toe themaland zijn geweest hebben van deze gelegenheid gebruik gemaakt om die onderdelen van hun boekenproductie en literatuur die ze de moeite van wereldwijde attentie waard achtten, te presenteren.

Vrijhaven

Deze landen hebben zonder uitzondering hun uitverkiezing ook aangegrepen om naast het boek hun overige cultuuraspecten uitgebreid voor het voetlicht te brengen. Het resultaat is in veel gevallen na jaren nog merkbaar in de vorm van een gestegen naambekendheid van auteurs en uitgevers, grotere verkopen en hogere bezoekersaantallen bij culturele evenementen in de Bondsrepubliek en in het algemeen wereldwijd een gestegen goodwill.

Om lijn te brengen in de presentatie dient een thema te worden gekozen dat kenmerkend is voor Nederland en tegelijkertijd wervend, zodat een gewenst imago wordt verscherpt en prestige kan worden vergroot.

Gekozen is voor het thema: Nederland als vrijhaven en transitoland in het Europese geestelijke verkeer. Dit thema is om de volgende redenen gekozen.

Frankfurt is een beurs van boeken. Een presentatie waarbij een samenhang met het boek bestaat, ligt voor de hand. Op het terrein van het boek heeft Nederland een traditie opgebouwd die vrij uniek is en die op diverse manieren getoond kan worden.

Uitdrager van de Nederlandse cultuur

Die Nederlandse boektraditie heeft zich kunnen vormen onder specifieke condities. Deze condities zijn samen te vatten onder de noemer vrijhaven en transitoland voor het Europese geestelijke verkeer.

Het boek vormde hét medium waarmee Nederland in de 16e en 17e eeuw een leidende positie in Europa kon verwerven. In feite was het boek meer dan de schilderijen of de muziek dé uitdrager van de Nederlandse cultuur.

Ook nu nog, in het laatste decennium van de 20e eeuw, heeft het boek een uitgesproken eigen plaats behouden te midden van de verschillende media met behulp waarvan informatieoverdracht plaats vindt. Zowel in vroeger eeuwen als nu is het boek, als fysiek en als geestelijk product, uitdrukkingsvorm van de Europese en mondiale gerichtheid van Nederland.

Delta

Die internationale oriëntatie van Nederland is terug te voeren op zijn geografische situering. Door zijn ligging aan de zee en het uitmonden van grote Europese rivieren in de Nederlandse delta kreeg Nederland de rol van doorvoer- en transitohaven van goederen van en voor landen die meer landinwaarts in Europa lagen of die via de zee over de hele wereld bereikt konden worden.

Daarnaast is Nederland voor een groot deel ook een op de zee veroverd land wat een sterk stempel heeft gedrukt op de politiek-bestuurlijke inrichting en de hiermee samenhangende mentaliteit van de bewoners.

Het proces van droogleggen en bewoonbaar maken van telkens nieuwe stukjes land leidde ertoe dat het zwaartepunt van de bestuurlijke macht op lokaal en regionaal niveau kwam te liggen. Centralistische en autocratische vormen van bestuur kregen weinig kans.

Blaeu, Elsevier en Christoffel Plantijn

Deze situatie bevorderde de tolerantie ten opzichte van vreemde en nieuwe zaken en ideeën en droeg er mede toe bij dat Nederland niet alleen op economisch, maar ook op geestelijk terrein een vrijhaven werd. Amsterdam, Haarlem, Leiden, Utrecht en Dordrecht maar ook Rotterdam en Antwerpen waren knooppunten van het Europese economische en geestelijke verkeer.

Boeken die in andere landen niet gedrukt mochten worden konden dat wel in Nederland. Zo kon zich een traditie van geestelijke vrijheid ontwikkelen waaraan vorm gegeven werd door denkers als Spinoza, Erasmus, Hugo de Groot, Coornhert, Linnaeus en Stevin.

Tevens kon zich een grote boektraditie ontwikkelen met befaamde drukkers als Blaeu, Elsevier en Christoffel Plantijn. Deze traditie is sindsdien deel geworden van de Nederlandse cultuur. Tot in deze eeuw toe bleek Nederland op geestelijk terrein als toevluchtsland te fungeren voor schrijvers, uitgevers maar ook filmscenarioschrijvers en – producenten die in hun eigen land geen ruimte kregen.

Openheid

Verwezen kan worden naar de Exilliteratur en de Exilfilm van emigranten uit Duitsland in de jaren dertig. Deze traditie van vrijheid met elementen van vrijpostigheid en een libertaire houding heeft zich via het jongste verleden (provo, underground- en studentenpers) voortgezet tot op heden.

In de huidige Nederlandse uitgeversfondsen, tijdschriften, televisieprogramma’s en films is deze traditie, waarin een kritische houding samengaat met een grote mate van open- en nieuwsgierigheid, nog steeds te herkennen.

Het lijkt weinig twijfel te lijden dat ook in toekomstige boeken, televisieprogramma’s en films deze kijk op en benadering van de werkelijkheid, die blijkbaar typisch Nederlands is, terug te vinden zal zijn.

Het totale pakket van activiteiten dat kan worden uitgevoerd, is ondergebracht in een raster. Dit raster heeft een vijftal niveaus. Per niveau zijn er – in het licht van het centrale thema – doelgroepen, daarvoor geldende doelstellingen en activiteiten geformuleerd.

Raster

De algemene uitgangspunten die voor alle niveaus gelden, zijn de volgende:

  1. Het boek, materieel en immaterieel, productie en inhoud;

  2. Nederland als vrijhaven en transitoland;

  3. Kwaliteit boven kwantiteit;

  4. Kwaliteit boven nationaliteit;

  5. Inspelen op wensen en ideeën van Duitse partners bij de niet-boekspecifieke evenementen;

  6. Samengaan traditie en moderne ontwikkelingen;

  7. verrassen / vernieuwen / schokken.

De raster-niveaus

  1. Individuele uitgevers / stands;

  2. Nederlands paviljoen;

  3. Frankfurt;

  4. West-Duitsland;

  5. Europa / wereld.

Grafische bedrijfstak

De belangrijkste niveaus zijn het eerste en tweede, de individuele stands en het paviljoen. Naar alle andere niveaus zijn er dwarsverbindingen en kruisbestuivingen. Het boek wordt in het licht van de schijnwerpers geplaatst. Het ligt voor de hand in te gaan op de betekenis van het boek in Nederland in vroegere tijden.

De hoge vlucht die de grafische bedrijfstak in Nederland heeft genomen, zich uitend in informatiecompositie, lithografie en hoogwaardige drukkwaliteit, kan in een tentoonstelling gevisualiseerd worden. Het grafisch aspect kan bij diverse tentoonstellingen in het paviljoen terugkomen om te fungeren als de verbindende rode draad.

Daarnaast wordt de huidige rol van het boek in het veranderende medialandschap getoond. Geïllustreerd worden de economische en technologische ontwikkelingen en de positieve en negatieve aspecten daarvan voor de rol en de betekenis van het boek.

Springplank

Op een aansprekende wijze wordt getoond dat informatie een belangrijke productiefactor is geworden en dat Nederland in deze ontwikkeling een koploper is. Binnen het thema Nederland als vrijhaven en transitoland zal het hoofdaccent gelegd worden op het toekomstbeeld van Nederland.

Doordat Nederland een vooruitstrevend en technologisch geavanceerd land is met een hoog kennispotentieel is het een ideaal gastland voor iedere buitenlander, ongeacht of zijn interesse nu op de eerste plaats de handel is of de cultuur. In het boekenvak gaan beide componenten op een exemplarische manier samen.

Wil de Nederlandse aanwezigheid in Duitsland ook inderdaad het effect hebben dat het de springplank vormt voor een wereldwijde uitstraling van de centrale idee, Nederland als vrijhaven van het Europese geestelijke verkeer, dan dient deze niet abstract, maar zeer concreet te worden verbeeld.

Embleem

Er dient een veelzeggend embleem en een huisstijl te worden ontworpen dat terugkomt op affiches, in stands, in het paviljoen, bij televisie-uitzendingen, in speciale boekuitgaven en in het overig drukwerk.

Het beeld zal moeten dienen als emotioneel herkenningspunt. De totale presentatie zal tot effect moeten hebben dat er een voedingsbodem wordt gecreëerd waarop Nederlandse uitgevers, auteurs, filmers, journalisten met buitenlanders interessante projecten en samenwerkingsverbanden op kunnen zetten.

Voorts zal het in algemene zin moeten leiden tot een verhoging van de goodwill van Nederland over de hele wereld. Een concreet voorbeeld van zo’n samenwerkingsproject vormt de vertaling op grotere schaal dan tot nu toe van Nederlands literair werk in de belangrijkste talen.

    

Tags

Reageren