Joumana El Zein Khoury, Prins Claus Fonds: “Achter ieder project van ons is een individu die een verandering bewerkstelligt.”

Het Prins Claus Fonds heeft een nieuwe directeur, Joumana El Zein Khoury. Ze is nu anderhalve maand bezig. Volgend jaar viert het fonds zijn twintigste verjaardag. Reden voor een feest en ook reden om weer eens na te denken waar het fonds precies voor staat en hoe dat het best vorm kan krijgen.

Het Prins Claus Fonds ondersteunt kunstenaars, denkers en culturele organisaties op plaatsen in de wereld waar de vrijheid van culturele expressie wordt beperkt door conflict, armoede, onderdrukking, marginalisatie of taboes. Joumana El Zein Khoury: “Het grootste deel van de wereld dus.” Ieder jaar kent het fonds elf Prince Claus Awards toe aan individuen en organisaties die een topprestatie op het gebied van cultuur en ontwikkeling leveren. Uitgangspunt van het fonds is dat cultuur een basisbehoefte is.  Belangrijke thema’s zijn: Culture & Conflict, Zones of Silence en Beauty in Conflict. 

Daarnaast geeft het fonds ook eerste hulp aan cultureel erfgoed dat beschadigd is geraakt. Dat kan zowel door de mens als door een natuurramp zijn veroorzaakt. Dat gebeurt door middel van het Cultural Emergency Response (CER) programma. Een voorbeeld daarvan is de steun voor de actie van Abdelkaider Haidara van het SAVAMA om honderdduizenden manuscripten die vernietigd dreigden te worden tijdens de conflicten in Mali in 2012, te evacueren.

Arts consultant

Joumana komt uit Libanon. Zij verliet het land met haar familie bij het uitbreken van de oorlog in 1975, woonde tien jaar in Saudi-Arabië en ging vervolgens naar Londen, Parijs, New York en opnieuw Parijs. In New York studeerde ze aanvankelijk op de Law School, maar ontdekte dat dat toch niet helemaal bij haar paste. Toen in een test bleek dat ze grote managementskwaliteiten had,  schakelde ze over naar Arts Administration op de Columbia University in New York. Eenmaal afgestudeerd vestigde ze zich als Arts Consultant, vooral voor Arabische culturele organisaties, in Parijs.

Daar bleef ze acht jaar. Ze trouwde met een jurist, ook uit Libanon en ze kregen samen drie kinderen. In 2006 had ze genoeg van Parijs. Ze vond een baan in Nederland, bij het Prins Claus Fonds als coördinator Grants & Collaborations en haar man ging in Beiroet werken, overigens niet lang want er brak opnieuw oorlog uit. “Een belangrijk pre voor mijn baan bij het fonds  was dat ik in verschillende werelden heb geleefd. Ik heb telkens nieuwe werelden en nieuwe mensen leren kennen en geleerd daar mee om te gaan.” 

Lutfia Rabbani Foundation

Sinds het Prins Claus Fonds werd opgericht zijn er maar liefst  2.000 culturele initiatieven ondersteund. Honderden daarvan gingen door haar vingers. Joumana: “Buitengewone, unieke projecten. Ik werd er heel nederig van. Die projecten hadden gemeenschappelijk dat alhoewel ze goed waren, er veel obstructies werden ondervonden. Censuur, financieringsdrempels. Centraal in die projecten stonden vaak cultuur en identiteit, projecten die als ze uitgevoerd werden, leidden tot trots zijn op je groep, je tradities.”

Zeven jaar deed ze dat, totdat ze een uitnodiging kreeg die ze niet kon weigeren: coördinator van de Lutfia Rabbani Foundation. “Het was een stichting die opgericht was door Mahmoud Rabbini, lange tijd actief als diplomaat in Nederland. Dertien  jaar geleden overleed hij. Hij vertelde de Nederlanders over de Palestijnen en de situatie waar zij zich in bevonden.”  Rabbani’s stichting was een slapende stichting, er werden alleen studiebeurzen verdeeld. Joumana kreeg de opdracht  de stichting weer tot leven te wekken. “Ik zag grote potenties. Zoiets doe ik alleen als ik er met heel mijn hart in geloof. We organiseerden in 2014 een conferentie in het Vredespaleis over de toekomst van de Arabische wereld, die werd geopend door Bert Koenders. De VN-onderhandelaar in Syrië  was er onder andere. De conferentie die een dag duurde, richtte zich op drie zaken: het politieke, economische en sociale aspect. Er komt een nieuwe conferentie aan, op dezelfde plek, nu over Entrepreneurs & de Arabische wereld.”

Daarnaast werd zij actief bij de Arab Image Foundation in Libanon. Die is twintig jaar geleden opgericht. Er is een schat aan foto’s en video’s. “Een fantastisch archief, overweldigend. Je ziet op de foto’s de Europese invloed, maar het is authentiek, niet-koloniaal om het zo te zeggen.  Je ziet heel moderne en gedurfde  dingen zoals de beelden van de fotograaf Van Leo uit Cairo, die ook in de  Prince Claus Fund Gallery zijn geëxposeerd.”

Waar staat het fonds voor?

Zoals gezegd, het 20-jarig jubileum komt er aan. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken, een van de financiers van het fonds, heeft recent een evaluatie doen verschijnen. Een van de conclusies was dat het fonds voor ‘toegevoegde waarde’ zorgde. Maar daarnaast was het belangrijk dat het Fonds weer eens goed ging nadenken waarvoor het staat. En dat de drie programmaonderdelen wat meer onderlinge synergie krijgen.

Joumana: “Dat gaan we doen. We willen een toekomstvisie formuleren, niet voor vijf jaar zoals eerder gebeurde, maar voor een kortere periode, drie jaar bijvoorbeeld. We gaan eens uitgebreid praten met alle partijen waar we mee te maken hebben. Dat doen we in vier gesprekken, al zittend rond een grote ronde tafel. De wereld verandert snel en het Prins Claus Fonds moet mee veranderen.” 

Er is een ronde met de partners op het gebied van Cultuur & Ontwikkeling, zoals het HIVOS-fonds, een ronde met de internationale projectpartners, een ronde met belangrijke internationale en andere fondsen en in de vierde, laatste ronde zijn alle partijen van de eerdere rondes erbij.   

Award ceremonie

De samenwerking met Buitenlandse Zaken blijft intensief. De Nederlandse ambassadeurs hebben een belangrijke rol in het signaleren en aanreiken van kandidaten voor de elf Awards, waaronder de Hoofdprijs van 100.000 euro. Bij de jaarlijkse uitreiking, ieder jaar in december, in het Koninklijk Paleis op de Dam zijn ze dan ook van de partij, net zoals Prins Constantijn, erevoorzitter, de Koning en de Koningin en andere leden van het Koninklijk Huis.

“De ambassadeurs zijn onze ogen en oren. We vragen hen ook om een second opinion. Zij komen naar ons toe en andersom brengen wij weer ‘vers bloed’ in hun netwerk. Hun medewerking stemt me zeer dankbaar.” Op de ceremonie zijn ook sommige eerdere winnaars van de partij. In totaal zo’n 250 personen. “We houden nauw contact. Zij zijn deel van ons netwerk. Dit netwerk is het kostbaarste wat we hebben, het is onze kwaliteitsgarantie, we koesteren het.”

Een paar laureaten komen voorbij. Faustin Linyekula, een danser uit Kinshasa, Congo, oprichter van  Studios Kabako. “Hij gebruikte  zijn prijzengeld om  een dans-, theater- en kunstcentrum in Kinshasa op te zetten dat ondertussen naar Kisangani is verhuisd. Ali Ferzat, de cartoonist uit Syrië, een laureaat uit 2012. Zijn spotprenten werden in de Prince Claus Fund Gallery geëxposeerd te midden van andere kunstwerken uit Syrie tijdens de Arabische lente. Ibrahim El-Salahi uit Sudan, een schilder uit Sudan met 50 jaar ervaring en een van de belangrijkste figuren in het Afrikaanse en Arabische modernisme. Hij krijgt een tentoonstelling in het voorjaar in de galerie.”

Filosofie

Joumana: “Twintig, misschien dertig procent van ons werk bestaat uit het samenbrengen van mensen en partijen. Galeries, filmers, theaters, journalistiek. Ieder jaar in december verzorgen we een speeddata bijeenkomst. Er zijn 250 personen en ieder gesprek duurt vijf minuten. “

Gevraagd naar haar filosofie refereert ze naar Edouard Glissant, een Frans-Antilliaanse schrijver, dichter en literair criticus, geboren in Martinique. “Niets is zo belangrijk als persoonlijke verhalen vast te leggen, aldus Glissant. Daardoor breng je de menselijkheid terug, de relaties tussen mensen. Achter ieder project van ons is een individu die een verandering bewerkstelligt. That’s what it’s about,‘Changing by exchanging without losing oneself’.”

Afbeelding 1: Principal Prince Claus Laureate 2015, Newsha Tavakolian, 2:  Joumana El Zein Khoury 2015 Prince Claus Awards, 3: Ali Ferzat 2012, Opening 'Culture in Defiance' at Prince Claus Fund Gallery, 4: First Aid to Cultural Heritage, Egyptian Course, 5: Joumana El Zein Khoury 2015 Prince Claus Awards, 6: Ingoma Nshya (c) Prince Claus Fund, 7: Khmer Arts Ensemble, 8: Members of the Royal Family with the 2015 Prince Claus Laureate, 9: Prince Claus Laureate 2015 Perhat Khaliq, 10: Joumana El Zein Khoury 2015 Prince Claus Awards, 11: Studios Kabako