Gelders Arcadië

De Veluwezoom, op de grens van de Veluwe en de rivieren Rijn en IJssel, heeft door de eeuwen heen een bijzondere aantrekkingskracht uitgeoefend op welgestelde families. Dit kwam tot uitdrukking in een honderdtal buitenplaatsen en landgoederen, zoals Rosendael, Middachten, Sonsbeek, Doorwerth, Zypendaal en Mariëndaal.

De dorpen en de vele landgoederen hebben heden ten dage nog steeds het karakter van toen. Ze herbergen een schat aan bijzondere verhalen en herinneringen van mensen bij deze plekken. Zij vertellen iets over identiteit en dragen bij aan een betekenisvolle leefomgeving. 

Deze verhalen worden verzameld en vastgelegd in een oral history project. Mensen uit het gebied die bijzondere verhalen kunnen vertellen, worden geïnterviewd door getrainde ‘verhalenvangers’. De verhalen worden toegankelijk gemaakt door middel van een boek, toeristische brochures en een app. De app, vol met filmpjes, foto’s, routes en verhalen, brengt de landgoederenzone tot leven, zowel thuis als op locatie.

Isaac Anne Nijhoff

Het gebied wordt ook wel aangeduid als Gelders Arcadië en omvat de gemeenten Wageningen, Renkum, Arnhem, Rozendaal en Rheden. De naam Gelders Arcadië is geïnspireerd op de publicatie van de Arnhemse schrijver Isaac Anne Nijhoff (1795-1863), Geldersch Arkadia of Wandeling over Biljoen en Beekhuizen (eerste druk 1820).

Met zijn wandelingen door de omstreken van Arnhem in gedachten schreef Nijhoff in 1820 over het grote aantal landgoederen en buitenplaatsen, die ‘in uitgestrektheid en fraaien aanleg, alle anderen in dit rijk verre overtreffen’.

Over baron Van Spaen, eigenaar van Biljoen en Beekhuizen, schreef hij: ‘Hij wilde hen, in zijne valleijen, door boschrijke heuvelen omgeven, door heldere snelvlietende beken besproeid, - in zijn Geldersch Arkadia, eene verre navolging van het Thessalische Tempe der ouden doen vinden …’

Geluiden

Geluiden in het cultuurlandschap veranderen onder invloed van de elementen en de seizoenen. Er is geluid van regen, klaterend water, opspattend water als een eend landt. Je hoort vogels zingen, geluiden van kleine dieren en het gezoem van insecten. Een koe loeit, een paard hinnikt en de haan kraait in de ochtend.

Ook zijn er geluiden die je niet direct thuis kunt brengen of die bij nader inzien een hele eigen wereld onthullen. Door te luisteren ervaar je de omgeving in meer dimensies en leer de wereld achter de fantasie van de Italiaanse droom kennen. Een Gelders Arcadië in de beschutting van de Gelderse Stuwwal.

Met het project ‘Kunst en Cultuur in Gelders Arcadië: Echo van de tijd op landgoederen’, willen de bovengenoemde gemeenten de verbinding maken tussen het cultuurhistorisch erfgoed en kunst en cultuur. Het betreft de uitvoering van een Zomernachtfestival en muziekprogrammering op landgoederen en een cultuureducatief programma gericht op (basis)scholen in de vijf gemeenten.

Perspectief Gelders Arcadië

De buitenplaatsen en landgoederen zijn in hoge mate bepalend geweest voor de ruimtelijke ontwikkeling van het landschap van de Veluwezoom. De Oosterbeekse landschapsarchitect Samuel Voorhoeve pleitte in de naoorlogse periode voor een ‘eenheidslandschap op den Veluwezoom van Wageningen tot Dieren’.

In 1988 zei jonkheer Van der Wyck in zijn Atlas van Gelderse Buitenplaatsen dat ‘de Veluwezoom … tot de beste kwaliteit gerekend [dient] te worden en de hoogste prioriteit tot bescherming te ontvangen’. Hij vervolgde: ‘de grootste dreiging van de cultuur- en natuurmonumenten, die de buitenplaatsen zijn, is de dynamiek van onze tijd. In de planologie en bestemmingsplannen ware rekening te houden met de organische samenhang van huis en park als integraal landschap in een historische omgeving’.

Bewust van de eenheid en samenhang van deze zone, hebben de vijf gemeenten Arnhem, Renkum, Rheden, Rozendaal en Wageningen het initiatief genomen een gezamenlijk perspectief op te stellen voor de Veluwezoom als landgoederenzone. Het Perspectief Gelders Arcadië wordt gemaakt door het Gelders Genootschap en Poelmans Reesink Landschapsarchitectenbureau.

Het Perspectief zal zicht geven op de identiteitsdragende en – ondersteunende ruimtelijke structuren van de landgoederen zone, onder andere vista’s, beekdalen en lanen,  en zal door de vijf betrokken gemeenten worden gebruikt als leidraad voor toekomstig beleid en nieuwe ontwikkelingen binnen de landgoederenzone Gelders Arcadië.

Meer informatie en downloaden van de route: