Shirin Neshat, Poetry in Motion in GEM
Foto- en filmkunstenaar Shirin Neshat (1957) is opgegroeid in Iran, maar op haar 17e naar Los Angeles vertrokken om daar aan de kunstacademie te studeren. Ze richt zich in haar werk op het spanningsveld tussen haar roots en de westerse cultuur en de rollen van man en vrouw.
Haar werk is dit najaar te zien in GEM, tot groot genoegen van Neshat zelf ongeveer gelijktijdig met de tentoonstelling Glans en Geluk, Kunst uit de wereld van de Islam. GEM toont zowel de vroege serie Women of Allah (1993-1997) als maar liefst vier van haar films. De selectie toont de ontwikkeling die Neshat vanaf het begin van haar carrière tot nu doormaakte.
Women of Allah
In 1995 is Cindy Sherman een van de eerste personen die werk van Shirin Neshat koopt, bij de Annina Nosei Gallery in New York. Neshat heeft hier in 1995 haar eerste solo, waarin ze het eerste deel van haar Women of Allah serie toont. Dit nieuwe, sterk maatschappelijk geladen werk is een succes voor Neshat, die in de jaren ervoor vooral nog zoekend was. De serie is ontstaan nadat Neshat in de jaren 90 voor het eerst sinds de Iraanse Revolutie in 1979 terugkeert naar haar geboorteland.
Het nieuwe Iran maakt diepe indruk op Neshat, vooral de veranderde positie van de vrouw in de Iraanse samenleving. In Women of Allah onderzoekt zij hun rol in de revolutie en het concept van vrouwelijke martelaren. Ze kruipt in de huid van vrouwelijke strijders, soms uitdagend in dreigende pose met een geweer op de toeschouwer gericht, soms kwetsbaar, letterlijk verscholen in een chador. Neshat heeft de foto’s bewerkt met kalligrafie, poëtische teksten in Farsi. Hiermee geeft ze de vrouwen een stem. Tegelijkertijd is Women of Allah ook een commentaar op Westerse clichématige blik op de Iraanse vrouw.
Turbulent (1998) en Rapture (1999)
Turbulent en Rapture vormen samen met Fervor (2000) een trilogie van video-installaties. In Turbulent focust Neshat op het verbod voor vrouwen om in het openbaar te zingen. De bezoeker staat letterlijk midden in het verhaal, tussen twee schermen. Op het ene scherm verschijnt een man die een ballade zingt voor een vol auditorium. Na zijn performance verplaatst het verhaal zich naar het andere scherm waar een vrouw voor een lege zaal staat.
Neshat benadrukt de dynamiek tussen de genders door tegenstellingen in witte en zwarte kleding, een volle en een lege ruimte en statische en dynamische cameravoering. Ook is er een inhoudelijke tegenstelling : de man zingt een lied uit de traditie, de vrouw brengt een eigen compositie ten gehore. Zij breekt met de regels en vindt daarin, ondanks opgelegde beperkingen, haar vrijheid.
Ook in Rapture benadrukt Neshat de vrijheid die de vrouwen zich toe-eigenen. Terwijl de mannen op het ene scherm achterblijven in een gesloten fort, nemen de vrouwen op het andere scherm vanaf het strand een boot en varen het onbekende tegemoet.
Zarin (2005) en Munis (2008)
De video’s Zarin en Munis behoren tot een reeks van video-installaties, getiteld Women Without Men, gemaakt tussen 2004-2008 en gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1989 van de in Iran verboden schrijfster Shahmush Parsipur. Parsipur vertelt het verhaal van vijf vrouwen die elk aan een onderdrukkende culturele, sociale en religieuze achtergrond of omgeving proberen te ontsnappen. Neshat vertaalt dit naar het Iran van de jaren 50, wanneer de voor het eerst democratisch verkozen regering door een militaire coup wordt omvergeworpen. Neshat combineert hierin historische feiten met mythologische en surrealistische details: de activiste Munis heeft een gesprek met een dode betoger en de mannen die de jonge prostitué Zarin ziet hebben geen gezicht. Neshat creëert zo een magisch realistische beeldtaal die zich continu tussen realiteit en fictie beweegt.
De rol van poëzie
Poëzie is voor Shirin Neshat erg belangrijk. De rol van poëzie in de Iraanse cultuur is groot; het land kent een lange Perzische poëtische traditie. Het gebruik van poëzie in haar werk lijkt voor Neshat een manier om zichzelf met haar cultuur en geboorteland te verbinden. Ze ontwikkelt haar eigen visuele taal waarmee ze op verschillende wijzen poëzie en literatuur naar beeld weet over te brengen.
In haar eerste fotoreeks Women of Allah vertaalt ze verschillende gedichten letterlijk via kalligrafie naar het beeld. In haar oudere films, Turbulent en Rapture, vindt Neshat andere manieren om poëzie naar het bewegend beeld over te brengen. In deze installaties neemt muziek de rol van kalligrafie over. Bij latere video’s wordt het gesproken woord en narratief belangrijker. Zo brengt Neshat poëzie in de dialogen van de personages. Daarnaast beperkt ze zich niet langer tot alleen het vertalen van gedichten. Voor Women without Men herschrijft ze het volledige narratief van een roman. Neshat is een visuele poëet geworden, die sociale, politieke en historische thema’s een stem en een visueel platform geeft.
Succes in het Westen
Voor Turbulent won Shirin Neshat in 1999 de Gouden Leeuw tijdens de Biënnale van Venetië. Het betekende haar internationale doorbraak. Sindsdien wordt haar werk in de gehele westerse wereld getoond. Belangrijke internationale musea zoals het MoMA in New York hebben werk van haar in de collectie. Haar films worden vertoond op vooraanstaande filmfestivals in onder meer Venetië, Cannes en San Francisco.
Ze zoekt spraakmakende samenwerkingen op zoals met Cate Blanchett en ANOHNI voor The Carnival is Over. Annie Leibovitz selecteerde en fotografeerde Neshat als een van de inspirerende vrouwen voor haar editie van de Pirelli kalender. In haar geboorteland wordt haar werk op z’n zachtst gezegd niet gewaardeerd. Ondanks haar sterk politiek en maatschappelijk geladen werk wil Neshat geen politiek kunstenaar zijn. Ook vecht ze tegen het beeld van haarzelf als ambassadeur van de moslimwereld. Boven alles is haar werk persoonlijk, emotioneel en intuïtief en ze hoopt juist op dat niveau de snaar te raken bij een internationaal publiek.
Afbeeldingen
1) I am its Secret (uit de serie Women of Allah), 1993, RC print & inkt (foto gemaakt door door Plauto) © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery New York en Brussel, 2) Farokh Legha (film still), 2009 © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, 3) Rapture (film still), 1999 (foto gemaakt door Larry Barns) © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, 4) Zarin (film still), 2005 (foto gemaakt door Larry Barns) © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, 5) Zarin (film still), 2005 (foto gemaakt door Larry Barns) © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, 6) Rapture (film still), 1999 (foto gemaakt door Larry Barns) © Shirin Neshat, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, 7) Shirin Neshat, Guardians of Revolution (Women of Allah Series), 1994, RC print & inkt (foto gemaakt door Cynthia Preston), 102.2 x 94 cm
