Rijksmuseum presenteert modern Japans Lak
Rijksmuseum presenteert modern Japans Lak
Het Rijksmuseum toont deze zomer een uitzonderlijke collectie Japans lak uit de periode 1890-1950. Een selectie van bijna 70 werken van over de hele wereld laat zien hoe de al eeuwen oude lakkunst zich in het begin van de 20ste eeuw opnieuw uitvindt: van traditionele dromerige voorstellingen in goud, zilver en zwart, transformeert lakwerk zich tot een kunstvorm met sprekende kleuren en sterke ontwerpen.
Modern Japans Lak wordt mede mogelijk gemaakt door de Japan Foundation. De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met het Museum für Lackkunst in Münster en samengesteld door Jan Dees, specialist op het gebied van de Japanse lakkunst. De kern wordt gevormd door de collectie van Jan Dees & René van der Star, aangevuld met bruiklenen uit Japan, de Verenigde Staten en Europa.
Aandachtig kijken
Met een geschiedenis van duizend jaar, is de lakkunst diep in de Japanse cultuur verankerd. Urushi, Japans lak, is in de loop van deze duizend jaar verfijnd tot een hoogontwikkelde kunstvorm. Delicate versieringen worden opgebouwd uit tientallen flinterdunne laagjes lak, bestrooid met goud- of zilverpoeder en soms aangevuld met inleg van bladgoud, parelmoer en schaal van kwarteleieren. Zo ontstaat een ‘gesprenkeld beeld’, maki-e, dat de kijkers een gedroomde wereld voorschotelt, bijna altijd geïnspireerd op de natuur, zoals zonlicht gevangen op een bloem, of een bidsprinkhaan die alert opkijkt vanaf een aubergine. Lakkunst gaat om aandachtig en gedetailleerd kijken naar het ontwerp en de toegepaste technieken, om zo de schoonheid van het verstilde moment in de natuur in zich op te kunnen nemen.
Modern Japans lak
De tentoonstelling Modern Japans Lak begint bij de belle époque van de lakkunst. Vanaf 1890 krijgen studenten de mogelijkheid een multidisciplinaire opleiding aan de nieuw opgerichte kunstacademies te volgen. Ze worden voor het eerst als individuele kunstenaars gezien. Er ontstaat een breuk met de klassieke iconografie. De ontwerpen worden persoonlijker, zoals een schrijfdoos die de Meiji keizer in 1912 heeft nagelaten aan een van zijn concubines. De schrijfdoos verbeeldt Semimaru, een verbannen blinde prins, die zijn spel op de luit onderbreekt om te luisteren naar het ruisen van de grassen in de wind.
Ondanks de transformatie die lakkunst ondergaat, wordt de kunstenaars in het begin van de 20ste eeuw gebrek aan vernieuwing verweten en deelname aan de jaarlijkse nationale Salon ontzegd. Frustratie daarover leidt tot een strijd om erkenning, die de kunstenaars dwingt om zichzelf opnieuw uit te vinden. In de jaren die daarop volgen, ontstaat een succesvolle zoektocht naar een nieuwe beeldtaal. Uiteindelijk wordt de lakkunst in 1927 tot de Salon toegelaten en volgt een uitbarsting van creativiteit met sterke ontwerpen. In de tentoonstelling culmineert dit in een bijna fotografische verbeelding van een aalscholver op een rots in de branding.
De collectie Japans lak van Jan Dees & René van der Star
De tentoonstelling is samengesteld in samenwerking met gastconservator Jan. Jan Dees is gepromoveerd op Japans lak uit de periode 1890-1950 en bracht samen met zijn partner René van der Star in de loop van vier decennia de internationaal toonaangevende collectie bijeen die het hart van deze tentoonstelling vormt.
Publicaties
Bij de tentoonstelling verschijnt de Engelstalige catalogus Breaking out of Tradition: Japanese Lacquer 1890-1950 bij Hirmer Verlag, geschreven door Jan Dees. Daarnaast heeft Jan Dees het Nederlandstalige boek De Gedroomde Wereld over de beginselen van de Japanse lakkunst geschreven, waarin hij de ontwerpen en technieken van een dertigtal werken in detail bespreekt. Het boek biedt tegelijkertijd een fascinerende inkijk in de vele thema’s uit de Japanse literatuur en cultuur, die de lakdozen sieren.
Afbeeldingen
1) Japanse aalscholver, Rokkaku Daijō, 1938. Aankoop mogelijk gemaakt door het Goslings NieuwBeerta Fonds/Rijksmuseum Fonds, 2) Schrijfdoos ‘Het Geluid der Dingen’(1909), toegeschreven aan Tojima Kōfu Japan. Rijksmuseum, Amsterdam. Bruikleen Jan Dees & René van der Star, 3) Accessoire-doos ‘De Anna Paulowna-boom’(ca. 1930-1940), Adachi Kihō. Rijksmuseum, Amsterdam. Bruikleen Jan Dees & René van der Star, 4) Wierookdoosje ‘Hortensia’, Otomaru Kōdō, (1898-1988), Japan, ca. 1950. Chōshitsu (uitgekerfde lak). Takamatsu Art Museum. Photo by Akira Takahashi , 5) Rijksmuseum/Olivier Middendorp
