#kerkverhalen: Verspijkerd en verzaagd

verspijkerd_-_6.jpg

In het Noordbrabants Museum is nu een tentoonstelling te zien over hergebruik van heiligenbeelden in de Nederlandse beeldhouwkunst.

Tot ver in de jaren zestig van de twintigste eeuw sierden veel gipsen, massaal gemaakte heiligenbeelden en devotieobjecten de Nederlandse rooms-katholieke kerken en huizen.

Afgedankte heiligen

De ontkerkelijking, maar ook het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) hadden echter grote gevolgen voor deze beelden. Het rooms-katholieke kerkinterieur werd versoberd, waarna veel heiligenbeelden letterlijk aan de straat werden gezet.

Diverse generaties kunstenaars hebben de afgedankte heiligen verspijkerd en verzaagd en zo getransformeerd tot kunstwerken. Betekenen ze nog iets? Worden ze misbruikt of gekoesterd?

Heilzame verwarring

Dit unieke fenomeen was niet eerder onderwerp van een tentoonstelling en publicatie. In totaal zijn circa 40 werken uit diverse Nederlandse collecties bijeengebracht die samen een overzicht vormen van vijf decennia hergebruik van heiligenbeelden in de Nederlandse beeldhouwkunst. Ze vertellen veel over onze veranderde kijk op het christendom in de laatste vijftig jaar.

“Verspijkerd en verzaagd” toont beelden, assemblages en installaties van Woody van Amen, Marc Bijl, Nicolas Dings, Jacques Frenken, Jeroen Heester, Wout Herfkens, Rudolf Holleman, Hugo Kaagman, Theo van Keulen, Lucassen, Herman Makkink, Marijn Morée, Alexander Schabracq, Fons Schobbers, Marcelo Segall, Joost van den Toorn, Jan Tregot, Henk Visch, Jan Vos en Moniek Westerman. De tentoonstelling is samengesteld door gastconservatoren Joost de Wal (kunsthistoricus) en kunstenaar Wout Herfkens.

Monseigneur dr. Gerard de Korte, bisschop van ’s Hertogenbosch: “De kunst mag heilzame verwarring stichten. Mensen mogen worden uitgedaagd.” De Bossche kunstenaar Jacques Frenken is de eerste in Nederland die rond 1965 deze devotionalia hergebruikt. Voor Frenken is het een afscheid van kerk en kerkelijk geloof en een zoektocht naar een christelijke beeldtaal.

Propagandamateriaal

Veel katholieken reageren geschokt. Maar de kunstenaars van de jaren tachtig en negentig zien het christelijke massagoed (crucifixen, Mariabeelden) als het ‘propagandamateriaal’ van de kerk en hergebruiken het, vaak met andere voorwerpen, in figuratieve stapelingen en assemblages.

Vanaf 2000 stellen de beeldhouwers van een jongere generatie het hergebruik in dienst van een hernieuwd zoek en naar betekenis en religie. In het kader van deze tentoonstelling organiseert de Vrije Academie een lezing op 13 mei. Tijdens deze lezing van kunsthistorica Sophie Tutelaers komen de meest spraakmakende voorwerpen aan bod.

Bij WBooks verscheen een publicatie over de tentoonstelling van Joost de Wal en Wout Herfkens.

Foto’s: 1 - 4) Noordbrabants Museum, 5 – 6) Joachim van den Heuvel