De vuilniszak als muze, Schone kunst van Jan Eric Visser
Halverwege de jaren tachtig zag Jan Eric Visser (1962) op straat een door regen verpulpte krant. Opgedroogd en weer hard geworden hadden de natte pagina’s een ware metamorfose ondergaan. Naderhand bleek het een beslissende ontmoeting. De kunstenaar had zojuist kennis gemaakt met een van zijn belangrijkste materialen: pulp, vermalen papier.
Vuilniszak
Ruim dertig jaar later werkt hij er nog altijd mee. Behalve kranten en folders gebruikt hij eigen huisvuil als plastic verpakkingen, kapotte pennen en zelfs een oude thermoskan. Alles uit zijn eigen vuilniszak dat niet kan bederven. Dat maakt hem uniek.
Milieu
Met het werk vraagt hij ook aandacht voor het milieu. Het laat zijn ecologische footprint zien. Visser: ‘Zie het als een stil protest tegen de consumptiemaatschappij.’
Vormen
Het fijne is dat je zijn sculpturen op allerlei manieren kunt bekijken. Allereerst zijn er de vormen en het materiaal dat aan steen, brons en keramiek doet denken. Je ziet niet wat je denkt te zien.
Goud
Dan is er de kringloop, de recycling, het besef dat je naar 100% afval kijkt. ‘Mijn afval is goud’, zegt Visser. ‘De boodschappen komen door de voordeur naar binnen en de verpakkingen gaan als kunst weer naar buiten.’
Ontwerpfout
De vorm van afval inspireert. ‘Mijn vuilniszak is mijn muze, Form Follows Garbage’, zegt hij. Daarmee verwijst de kunstenaar naar het principe waarbij een ontwerp van een bouwwerk of product voortvloeit uit de functie: Form Follows Function. Het beeld volgt het materiaal en dient zich aan, wil hij maar zeggen. ‘Eigenlijk wil ik zelf niet snappen wat ik maak. Het leven valt ook niet te begrijpen. Bovendien: misschien is afval een ontwerpfout?’
Touchstone
Kunst mag je bijna nooit aanraken maar Vissers werk nodigt daartoe wel uit. Daarom maakte hij speciaal voor de tentoonstelling een kleine sculptuur in de vorm van een asterisk. Het sterretje maakt deel uit van de huisstijl van het museum. Die touchstone geeft prijs hoe de kunst aanvoelt en klinkt. Schud je ‘m heen en weer dan hoor je iets rammelen. Er zit afval in, net als in zijn sculpturen. In de laatste fase maakt de kunstenaar daarvoor een gat in zijn werk dat hij vult met vuilnis. Visser spreekt van ‘opereren’.
Kaarsstompjes
Jan Eric Visser begon naar eigen zeggen als milieufreak. De scherpe randjes schuurden er in de loop der tijd misschien af. Hij rijdt nu beperkt auto, iets wat hij ‘vroeger’ weigerde. Maar materiaal kópen, dat gaat nog altijd te ver. Hij gebruikt kaarsstompjes – afval van een kerk – om zijn beelden te impregneren. Recent ontdekte hij zeeklei uit de Zeeuwse wateren. Ook daar smeert hij zijn beelden mee in. Kleuren dankt hij aan het weggegooide materiaal, de print op affiches en folders. En ja; soms is de kleur dan dus op.
Kist
Van gevonden hout maakt Visser voor ieder werk een kist die hij gebruikt voor opslag, vervoer en soms ook als sokkel. In Schiedam zijn ze voor het eerst nu ook te zien zonder dat er een kunstwerk op staat. De krat omhult en beschermt het werk, maar kun je ook zien als een soort eerbetoon aan het materiaal en zelfs het leven. Visser: ‘Mijn werk gaat over afval, maar meer nog over het mysterie van leven en dood.’
Röntgenfoto
Bij schilderijen maken wetenschappers soms röntgenfoto’s om te kijken hoe de kunstenaar te werk is gegaan. Is er iets overgeschilderd? Ook Jan Eric Visser liet een werk doorlichten. Doordat röntgenstraling door plastic heen gaat, kun je op de foto eigenlijk niet heel veel zien. Kijk je naar een kapotte paperclip, het middenstuk van een wasknijper? Wat erin zit blijft een mysterie. Visser: ‘Net als het leven zelf.’
Karel Appel
De kisten knipogen ook naar de tentoonstellingsruimte. Op de bovenste verdieping lag ooit werk opgeslagen van Karel Appel, één van de oprichters van de CoBrA-groep. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten er onderduikers. Daarvoor maakte het deel uit van de mannenvleugel van het voormalige Gasthuis en stonden er spullen opgeslagen.
Geëngageerde kunst
Visser noemt zichzelf een nieuw realist en voelt zich verwant met Arman en zijn poubelle-serie. Poubelle betekent in het Frans vuilnisbak. Ook ziet hij overeenkomsten met herman de vries die zich ook vaak door toeval laat leiden, maar voor zijn kunst uitsluitend natuurlijke materialen gebruikt. Het museum bezit meerdere werken van de vries. De kunst van Visser past bij het beleid van het museum om werk te tonen van geëngageerde kunstenaars.
Afbeeldingen
1) Jan Eric Visser, zonder titel, krantenpapier, folders, anorganisch huisvuil, devotiekaarsstompjes, 162x50x45 cm, fotografie W. Vermaase, 2017, 2) Jan Eric Visser, zonder titel, uitsnede, krantenpapier, folders, 2017, 3) Jan Eric Visser, zonder titel, krantenpapier, anorganisch huisvuil, 4) Jan Eric Visser, zonder titel, krantenpapier, gerecyclede posters en nieuwsbrief, anorganisch huisvuil, 2017/2018
